نعمان بن ثابت بن مرزبان زوطی، که اصالتا کابلی می باشد، معروف به ابو حنیفه، رئیس یکی از مذاهب اربعه اهل سنت است که در سال ۸۰ ه.ق در کوفه متولّد شده و همانجا به فراگیری علوم پرداخت و در سال ۱۵۰ در بغداد وفات یافت. او یکی از فقهایی است که در راه استخراج احکام فقهی روشی غیر از دیگر فقها در پیش گرفت. ابوحنیفه در عمل به سنّت سخت‌گیر بود، و فقط هفده حدیث! از رسول خدا (ص) را صحیح‌ می دانست. او به صورت چشم گیری به قیاس روى آورد و عمل گسترده او به قیاس، سبب منازعاتى میان وى و فقهاى هم عصرش گردید.

از دیدگاه او: توسّل به پیامبر(ص) موجب ریزش بار خطاها و گناهان است. کسى که نمى تواند به زیارت آن حضرت برود، باید به شفاعت آن حضرت به درگاه الهى پناه آورده و بگوید: خداوندا قسم به حرمت حضرت رسول(ص) نزد خودت ما را از شفاعت او محروم نکن.

حنفیّه درباره زکات اسب فتوایى مخالف با سنت دارند و می گویند: زکات آن واجب است. لکن این فتوایى است که هیچ یک از صحابه و تابعین به آن قائل نیستند؛ زیرا اثرى از آن در قرآن یا سنّت نیافته اند. به همین خاطر ابویوسف و محمّد در این مسأله با ابوحنیفه مخالفت کرده و گفته اند: زکات در اسب راه ندارد. نهایتِ کوششِ اصحاب ابوحنیفه، در موجّه نشان دادن فتواى ابوحنیفه، احادیثى است که در هیچ یک از آنها این دیدگاه وجود ندارد.

عثمان، عبد الرحمان بن حنبل را که از بدریان و صحابى پیامبر خدا(ص) بود را به قَمُوس خیبر تبعید کرد. علّت تبعیدش آن بود که به عثمان خبر رسید که وى کارهاى زشت پسر و دایى عثمان را ناپسند شمرده و او را هجو کرده است.

احمد بن حنبل، مؤسس فقه حنبلى و صاحب کتاب المسند، از رؤسا و احیا کنندگان سلفى گرى است. او در مواجه با هجوم فلسفه ها و فرهنگ هاى بیگانه؛ به حوزه هاى اسلامى و مخلوط شدن آن با عقاید اسلامى، به فکر نجات حدیث افتاد. لذا به تفریط شدیدى گرفتار شده و به طور کلّى عقل گرایى و عقلانیّت را انکار کرده و راه ورود آن را به احادیث بست. در واقع او مى خواست از برخى مشکلات رهایى یابد، اما گرفتار مشکلات دیگری گردید. تکیه وی بر سماع و شنیدن؛ یعنى توجّه کردن به ظاهر آیات و احادیث، و عدم توجّه به عقل می باشد.

مالک در مسجد النبى با حضور جمعیت به منصور دوانیقى گفت: حرمت پیامبر(ص) در حال ممات مانند حرمت او در حال حیات است . پیامبر(ص) وسیله تو در روز قیامت است، رو به قبر بایست و از پیامبر(ص) طلب شفاعت کن تا نزد خدا برایت شفاعت کند.

ابوحنیفه مى گوید: «من فقیه تر از جعفر بن محمّد ندیدم. هنگامى که منصور او را خواست، کسى را نیز به دنبال من فرستاد و گفت: اى اباحنیفه! همانا مردم فریفته جعفر بن محمّد شده اند، پس مسائلى دشوار را آماده کن تا او را امتحان کنى. ابوحنیفه مى گوید: «من در مجلس منصور، پرسش های خود را مطرح کردم، و امام نیز جواب مى داد و مى فرمود: شما چنین مى گویید، و اهل مدینه چنین مى گویند، و ما چنین مى گوییم، و آیا براى ما روایت نکرده اند که داناترین مردم کسى است که به نظرات مختلف مردم داناتر باشد».

حضرت به او فرمود: اى نعمان! پیامبر(ص) فرمود: اوّل کسى که امر دین را به رأى خود قیاس کرد ابلیس بود. بعد حضرت از ابوحنیفه سؤال کرد: کدام یک از این دو اعظم است، کشتن انسان یا زنا؟ گفت: کشتن انسان. فرمود: پس چرا در قتل نفس دو شاهد و در زنا چهار شاهد لازم است؟ باز فرمود: نماز اعظم است یا روزه؟ گفت: نماز. فرمود: پس چرا حائض باید روزه خود قضا کند ولى نماز را نه؟ بعد فرمود: واى بر تواز خدا بترس و در دین به رأى خود قیاس مکن.

علمای اهل سنت، در مذمت ابو حنیفه بسیار نوشته اند: احمد بن حنبل درباره ابو حنیفه و اصحابش می نویسد: اصحاب رأي او بدعتگزار، گمراه، دشمن سنت و حديث هستند. خطیب بغدادی به نقل از احمدبن حنبل می نویسد: سخنان ابوحنيفه و نعره شتر در نزد من(احمد) يكي هستند. مالك بن انس پيشواي فقهاي مالكي گفته: ابوحنيفه در دين فريبكاري مي كند و هر كس در دين فريبكاري كند دين ندارد. موارد فوق تنها گوشه اي از انبوه طعن ها و مذمت هاي وارد شده بر ابوحنيفه است.

مالک بن انس در سال ۹۳ هـ.ق در روستایی در شمال مدینه متولد شد. وی از محضر اساتیدی همچون: امام صادق(ع)، ربیعة بن ابى عبد الله و... استفاده نمود و از شاگردان وى شافعى، عبد الرحمن بن قاسم و... را می توان نام برد و صاحب تألیفاتی همچون  الموطأ، تفسیر غریب القرآن و... می باشد. وی در کتاب الموطأ از حضرت علی(ع) هیچ روایتی نقل نکرده است. مالک بخشى از عمرش را در دولت اموى و بخشى از آن را در دولت عباسى گذراند و در سال ۱۷۹ هجرى در مدینه وفات یافت و در بقیع دفن شد.