عبارت «فَأَنسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ» به معنی فراموشی آن زندانی از ذکر بی گناهی یوسف نزد اربابش می باشد، نه غفلت یوسف از یاد خدا. با فرض غفلت یوسف از یاد خدا بخاطر این تقاضا نیز عصمت ایشان زیر سؤال نمی رود؛ زیرا متوسل شدن به اسباب در زندگی امری فطری است و منافاتى با اخلاص ندارد و در جمله «اذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ» هم قرينه اى بر دلبستگى يوسف(ع) به غير خدا وجود ندارد. تنها اشتباه یوسف بیان این درخواست در شرایطی است که خدا همیشه در کنارش بوده و در اینجا هم شایسته بود صبر کند و منتظر عنایت پروردگار باشد.

خداوند در سوره «آل عمران» درباره وعده عذاب ظالمان در قيامت مى فرمايد: آنها مى گويند: «پروردگارا! هر كه را تو [به سبب اعمالش] به آتش افكنى، رسوا ساخته اى و براى ظالمان ياورى نيست». لحن اين آيه نشان مى دهد كه مجازات هاى روحانى قيامت، دردناكتر است؛ چرا كه «اولوا الألباب» به پيشگاه خداوند گويند كسانى را كه در دوزخ وارد كنى رسوايشان كرده اى، اشاره به اينكه بالاتر از آتش دوزخ، همان رسوايى است. جمله «وَ ما لِلظَّالِمينَ مِنْ اَنْصار» تاكيد دارد كه آنچه مى كشند به خاطر ظلمشان است و طبيعى است كه آنها در آنجا رسوا شوند و ياورى نداشته باشند.

گرچه بيشتر زندانها، ظالمانه و ابزار دست افراد خودكامه است؛ ولى فلسفه واقعى آن، اصلاح افراد متخلف و مبارزه با فساد اجتماعى است. با سلب آزادى، مجرم متوجه زشتى اعمال خود شده و عبرت می گيرد. زندان ايذايى براى خلاف‌كاران، زندان اصلاحى براي گرفتاران به عادت بد، زندان احتياطى براي قاتل ناشناخته، زندان تأديبى براي كودكان و زندان سياسى براي فعالان سياسى مخالف مصالح جامعه، زندان استحقاقى براي بدهكار است تا بدهي خود را بپردازد و زندان حفاظتى برای افرادی است كه اگر آزاد بمانند جانشان به خطر مى افتد.

انگيزه هاى نامعقول و ظالمانه اى برای بسيارى از زندان های دنياى ديروز و امروز وجود دارد. زندان انتقامى كه جبّاران يا اربابان ظالم براى انتقام گرفتن از مردم يا رعايا استفاده می كنند. زندان براى درهم شكستن مقاومت روحى يا جسمى مبارزان راه حق، زندان برای از بين بردن رابطه رهبرى رهبران با پيروان آنها، زندان براى رفع مزاحمت عالم، مخترع یا فرماندهانی كه مزاحم خودكامگى اربابان زر و زور شده اند. زندان بخاطر پاكى كه عجيب ترين نوع زندان در طول تاريخ است.

«زندان» يكى از ضرورتهاى اجتماعى است كه براى مجازات، اصلاح و تأديب مجرمان استفاده می شود. قرآن مجيد از واژه های سجن، حبس، امساك، نفي و ارجاء استفاده نموده است؛ اما آنچه مسلّم است در قرآن مجيد حداقل يك مورد از موارد حكم زندان ديده مى شود و آن در مورد زنانی است كه مرتكب زنا شوند؛ «اگر چهار نفر از مسلمانان بر اين موضوع شهادت دهند آنها را در خانه هاى خود نگاه می دارند تا مرگشان فرا رسد يا اينكه خداوند راهى براى آنها قرار دهد». اگر چه در اين آيه سخنى از زندان نيامده، ولى نگهداشتن در خانه ها تا آخر عمر، چيزى شبيه زندان ابد است.

بايستی با زندانيان به عنوان يك انسان معامله شود، تضييقات ظالمانه درباره آنها اعمال نشود، كسى را به گناه ديگرى زندانى نكنند و هيچ كس بيش از استحقاقش حتّى يك ساعت در زندان نماند. تمام برنامه ها در مسير تعليم و تربيت زندانى باشد و به تعبير ديگر زندان يك مركز مجرم پرور يا كانون انتقام جويى نباشد؛ بلكه يك كلاس تربيتى باشد. در روايات درباره مرخصى به آنان براى شركت در نماز جمعه و ملاقات بستگان، مطالب مهمی وجود دارد. توجه حضرت يوسف(ع) به زندانيان و سفارش امام علی(ع) در مورد قاتلش در اين راستا قرار دارد.

هارون در ابتداي حكومت خود نسبت به امام كاظم(ع) سختگیری چنداني نشان نمی داد؛ ولی به مرور زمان، حضرت را تحت فشار قرار داد تا جائي كه امام(ع) را دو بار به زندان انداخت و در مرتبه دوم چهار سال طول كشيد. هارون از اين كه شیعیان به امامت امام كاظم(ع) اعتقاد داشتند هراس داشت و سعايت برخی از نزدیکان امام(ع) نزد او و كينه شخصی «یحیی بن خالد برمکی» نسبت به امام(ع) همه دست به دست هم دادند تا هارون دستور قتل امام كاظم(ع) را در زندان صادر كرد.

نمی توان تاريخ دقيقى براى تأسيس نخستين زندان ذكر كرد؛ اما از آن روز كه حكومتى به وجود آمد ظاهراً زندانى هم وجود داشت. غير از حكّام، افراد ديگرى مانند مالكان و ... براى تنبيه رعاياى خود زندانهايى داشتند. به اتفاق مورخان در زمان پيامبر(ص) به علت عدم گستردگی جامعه اسلامی زندان وجود نداشت؛ امّا در عين حال در مورد مجرمانى كه بايد بازداشت مى شدند، بدهكارانى كه بدهی خود را پرداخت نمی کردند و اسيران جنگى راه هايی مانند زندانی كردن در گوشه مسجد، دالان خانه، خانه، مسئله بردگى اسيران و ... استفاده می شد.

اگرچه بعضى از مورّخان اصرار دارند كه در عصر سه خليفه اوّل، زندان به معنى محلّ خاص براى نگهدارى مجرمان نبوده و در عصر امير مؤمنان(ع) ساخته شده؛ ولى قرائنی وجود دارد كه مى گويد «عمر» اولين كسى بود كه زندان تأسيس كرد. مسأله خريدن خانه اى در مكّه توسط عمر براي زندانی كردن مجرمین، يكی از قرائن است. زندانی كردن شعرا در عصر خليفه دوّم به خاطر سرودن اشعاری كه ناخوشايند خليفه يا مخالف شرع بود و هم چنين سرودن اشعار از درون زندان داير بر عذرخواهى و بى گناهى شعراء گواه ديگرى بر وجود زندان در آن عصر بوده است.

عمر اقدام به ساخت زندان نكرد، تنها خانه «صفوان بن اميّه» را براي اين منظور خريد؛ ولى در زمان امام على(ع) ايشان شخصاً زندان ساخت تا مسائل انسانى نسبت به زندانيان رعايت شود و از فرار آنها جلوگيرى شود. حضرت، ابتدا زندانی از بوريا و بعد زندان محكمی از گِل ساخت. تا زمان عثمان، زندان، محلى براى نگهدارى مجرمان، بدهكاران و ... بود؛ اما عثمان مخالفان سياسى غير قابل تحمل را به جای زندان، تبعيد ‌كرد: مانند تبعيد ابوذر به ربذه. در عصر بنى اميّه زندان به كلى دگرگون شد و جايگاه مخالفان سياسى و .... شد.