آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) لزوم تحصيل زاد و توشه جهت سفر آخرت را چنین بیان مى فرمايد: «با انجام اعمال صالحى كه در توان دارید، زاد و توشه تهيّه کنید و [به سوى آخرت] باز گرديد. زیرا گردنه های سخت و منزلگاههاى مخوف و هولناكى در پيش داريد، كه بايد در آنها وارد شويد و نزد هر يك توقّف كنيد [و پاسخگوى اعمال خود باشيد]».

امام علی(علیه السلام) در خطبه 204 نهج البلاغه برنامه آمادگى براى سفر آخرت را به اين صورت بيان مى فرمايد: (با انجام اعمال صالحى كه در توان دارید، زاد و توشه تهيّه کنید و [به سوى آخرت] باز گرديد)؛ «وَ انْقَلِبُوا بِصَالِحِ مَا بِحَضْرَتِكُمْ(1)مِنَ الزَّادِ».
تعبير به «اِنْقَلِبُوا» تعبير لطيفى است كه اشاره به تحولى درونى دارد؛ يعنى توجّه خود را از دنيا پرستى به تهيه زاد و توشه آخرت باز گردانيد؛ و تعبير «بِحَضْرَتِكُمْ» اشاره به توانايى ها و فرصتهاست كه انسانها در اختيار دارند. آنگاه امام(عليه السلام) به ذكر دليلى براى لزوم تحصيل زاد و توشه جهت سفر آخرت، پرداخته و مى فرمايد: (زيرا گردنه سخت و منزلگاههاى مخوف و هولناكى در پيش داريد كه بايد در آنها وارد شويد و نزد هر يك توقّف كنيد [و پاسخگوى اعمال خود باشيد])؛ «فَإِنَّ أَمَامَكُمْ عَقَبَةً كَؤُوداً(2)، وَ مَنَازِلَ مَخُوفَةً مَهُولَةً(3)، لاَبُدَّ مِنَ الْوُرُودِ عَلَيْهَا، وَ الْوُقُوفِ عِنْدَهَا».
اين گردنه سخت و منزلگاههاى خوفناك، اشاره به مرگ و منزلگاههاى آخرت است، زيرا در روايتى امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: (در قيامت پنجاه موقف است و هر موقفى به اندازه هزار سال از سال هاى دنيا به طول مى انجامد)؛ «إِنَّ في الْقِيامَةِ خَمْسينَ مَوْقِفاً كُلُّ مَوْقِف كألْفِ سَنَة مِمّا تَعُدُّونَ»(4) شبيه همين معنا به صورت مشروح ترى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) نقل شده است(5) و احتمالا در هر موقفى از اين مواقف يكى از اعمال واجبه مانند نماز و روزه و امر به معروف و نهى از منكر و يا گناهان كبيره مورد سؤال قرار مى گيرد كه صاحبان آنها بايد در شرايطی سخت که همه چیز به دقت بررسی می شود پاسخگو باشند. اگر از آنها به سلامت بگذرند راهى كانون رحمت خدا، بهشت برين مى شوند وگرنه گرفتار خواهند شد.
به تعبير ديگر، همان گونه كه مرحوم شيخ مفيد فرموده است: منظور از اين عقبات (گردنه ها) اعمال واجب است كه هر كدام تشبيه به گردنه اى شده است و همان گونه كه عبور از گردنه ها سخت و طاقت فرساست، جواب گويى از اين اعمال نيز دشوار است. قرآن مجيد در سوره «بلد» مى فرمايد: «فَلاَ اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ * فَكُّ رَقَبَة * أَوْ إِطْعَامٌ فِى يَوْم ذِى مَسْغَبَة * يَتِيماً ذَا مَقْرَبَة * أَوْ مِسْكِيناً ذَا مَتْرَبَة»(6)؛ (ولى او از آن گردنه مهم نگذشت و تو چه مى دانى آن گردنه چيست؟ آزاد كردن برده اى است، يا غذا دادن در روز گرسنگى به يتيمى از خويشاوندان يا مستمندى خاك نشين).(7)