آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بهترين كسب و كارها از نظر امام رضا(ع) مربوط به كسى است كه زندگى ديگران در زندگى او بهبودى پيدا كند و افرادِ ديگر سر سفره كسب و كار او بنشينند و بهره‌مند شوند؛ اما بدترين كسب‌ها مربوط به كسى است كه ديگران از كنار زندگى او نان نخورند. پس وقتى نعمت‌هاى خدا به سراغ انسان آمد، بايستي حقّ آنها را ادا كرد؛ چرا كه نعمت‌ها وقتى از انسان جدا شود، ديگر به آسانى بر نمى‌گردد.

بهترين و بدترين كسب و كارها
«قَالَ عَلِىُّ بْنُ شُعَيْب دَخَلْتُ عَلَى أبِى الحَسَنِ الرِّضَا(عليه السلام) فَقَالَ لِى: يَا عَلِىُّ مَنْ أحْسَنُ النَّاسِ مَعَاشاً؟ قُلْتُ: يَا سَيِّدِى أنْتَ أعْلَمُ بِهِ مِنِّى، فَقَالَ(عليه السلام): يَا عَلِىُّ مَنْ حَسُنَ مَعَاشُ غَيْرِهِ فِى مَعَاشِهِ، يَا عَلِىُّ مَنْ أسْوَءُ النَّاسِ مَعَاشاً؟ قُلْتُ: أَنْتَ أعْلَمُ، قَالَ: مَنْ لَمْ يَعِشْ غَيْرُهُ فِى مَعَاشِهِ، يَا عَلِىُّ أحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ فَإنَّهَا وَحْشِيَّةٌ مَانَأَتْ عَنْ قَوْمٍ فَعَادَتْ إِلَيْهِمْ»(1)؛ (على بن شعيب [يا على بن أبى شعيب] مى‌گويد: خدمت امام رضا(عليه السلام) رسيدم و حضرت به من فرمود: چه كسى است كه معاش و كسب و كارِ او از همه بهتر است؟ گفتم: اى آقاى من، شما آگاهتر از من هستيد. حضرت فرمود: كسى كه زندگى ديگران در زندگى او بهبودى پيدا كند [و افرادِ ديگر سر سفره كسب و كار او نشسته و بهره‌مند شوند؛ به عبارت ديگر اشتغال‌زايى كند و گروهى از كنار او بهره مند شوند]. حضرت مجدّداً پرسيد: چه كسى زندگى و كسب و كارش از همه بدتر است؟ گفتم: شما آگاهتر هستيد. حضرت فرمود: كسانى كه ديگران از كنار زندگى آنها نان نمى‌خورند. وقتى نعمت‌هاى خدا سراغ شما آمد، حقّ آنها را ادا كنيد؛ چرا كه نعمت‌ها گريزپاست و وقتى دور شد، ديگر به آسانى بر نمى‌گردد).
شرح حديث:
اين مسأله در دنياى امروز بحث مهمّى است. برنامه اسلام اين است كه مسلمانان به منافع كم قانع شوند؛ ولى كارى كنند كه ديگران از كنار آن استفاده كنند و نان بخورند.
اين معنا در دنياى امروز برعكس است و تمام سرمايه‌داران غرب به دنبال اين هستند كه منافع خود را اضافه كنند و از تمامى وسايل استفاده مى‌كنند تا درآمد بيشترى بدست بياورند؛ هر چند به قيمت اخراجِ بى دليل كارگران باشد كه اين با حقوق بشرى كه آنها منادى آن هستند منافات دارد. آنها اكثر صنايع مهم را در انحصار خود درآورده‌اند و جلوى استفاده ديگر ملت‌ها از آن را مى‌گيرند. انحصارطلبى، مخفى‌كارى و به مصلحت خود انديشيدن، همه در بين سرمايه‌داران منفعت‌طلب مرسوم است؛ در حالى‌كه اين كارها با حقوق بشر سازگار نيست؛ البتّه بر همگان روشن است كه ادعاى آنها در دفاع از حقوق بشر كاملاً دروغ است.
در حالى‌كه عدّه زيادى در آفريقا از گرسنگى مى‌ميرند؛ ولى سرمايه‌داران سوداگر به دنبال منافع خود هستند. آنها براى منافع خودشان [به ديگران]، سلاح‌هاى مرگبار مى‌فروشند و ملّتها را به جان هم مى‌اندازند تا بيشتر اسلحه بفروشند و سود بيشترى بدست آورند.
در جامعه ما هم عدّه‌اى به دنبال اين هستند كه كارگر كمترى را به كار گيرند تا سود بيشترى به دست آورند؛ ولى اسلام اين را نمى‌پسندد؛ بلكه مى‌فرمايد درآمد مشروع آن است كه افراد بيشترى از كنار آن روزى بخورند. بدترين زندگى براى كسى است كه ديگران از كنار او بهره‌مند نمى شوند كه اين كار، ناپسند است. اگر چه خمس خود را بپردازد و از راه حلال پول در بياورد.
ما بايد تعليمات اسلام را در جهان فراگير كنيم و به گوش همه برسانيم. اين مذهبى است كه در مورد كسب و كار چنين نظريه‌اى دارد. ما نبايد بگذاريم مستكبران و جهان‌خواران براى ما معلّم حقوق بشر باشند. اگر يكسال به اين دستور امام رضا(عليه السلام) عمل شود، بيكارى - كه منشأ همه مفاسد مانند اعتياد، فحشا، ناامنى و سرقت ... است - كمتر از آن چيزى خواهد شد كه اكنون مشاهده مى‌كنيم.
سعادت بزرگ ما ايرانيان اين است كه در جوار اين امام بزرگوار هستيم و در سايه او پناه گرفته‌ايم.(2)