واقعيت اين است كه قسمت مهمّى از روزى با تلاش انسان بدست مي آيد؛ ولى بخش ديگرى از روزي ها، روزى هاى ناخواسته است كه به سراغ انسان مى آيد و كاري با تلاش انسان ندارد و اگر به سراغش نرويم او به سراغمان خواهد آمد. از سوى ديگر، تقديرات الهى در بسيارى از موارد با تدبيرات ما هماهنگ است؛ يعنى خدا مقدّر كرده آنكه تلاش كند سهم بيشتر و آنكه تنبل است سهم كمتر دريافت كند. از سوى سوم، استعداد جسمانى و فكرى همه انسان ها يكسان نيست و همين مسئله باعث شده روزي هاي متفاوت براي انسان ها مقدّر شود. بنابراين آنچه در آیات و روایات درباره تقدير ارزاق آمده، عين عدالت و حكمت است.

در سوره «قصص» از تأثير اراده خداوند در سرنوشت اقوام، سخن مى گويد که مايه دلگرمى همه امت هاى تحت ستم است؛ قرآن مى فرمايد: «ما اراده كرده ايم تا بر مستضعفان زمين نعمت بخشيم و آنان را پيشوايان و وارثان روى زمين قرار دهيم». تعبير به «نريد» به صورت فعل مضارع دليل بر استمرار است يعني اين يك قانون هميشگى است كه خداوند حكومت روى زمين را سرانجام در اختيار مستضعفان قرار مى دهد. البته سخن از مستضعفان است كه در حال تلاش و جهادند، و از سوى دشمنان تضعيف مى شوند نه ضعيفان، كه تن به ضعف و ذلّت داده اند.

امام علی(ع) با اشاره به رابطه «نیازها» و «مواهب الهی» می فرماید: «كمك به اندازه نياز نازل مى شود»، اين سخن امام(ع) دو پيام دارد: نخست، هرچه هزينه انسان بيشتر شود تلاش وى نیز بيشتر شده و رزقش بیشتر مى شود. دوم، پیام معنوی است که خداوندِ روزى رسان، به افرادى كه براى زندگى هزينه بيشترى دارند، روزى وسيع ترى می دهد. خداوند می فرماید: «فرزندانتان را از ترسِ فقر به قتل نرسانيد، ما آنها و شما را روزى مى دهيم»، هم چنین پیامبر(ص) می فرماید: «هر كس دامنه انفاق را گسترش دهد خدا روزى او را وسيع تر مى كند».

امام علی(ع) در مورد نقش «عمل صالح» در سعادت اخروی می فرماید: «از كسانى نباش كه بدون عمل، اميد سعادت اخروى دارد»، در واقع بدون كوشش نمی توان به نعمت هاى پرارزش الهى در آخرت رسید. همچنین قرآن با تأكيد بر این معنی می فرماید: «براى انسان چيزى جز سعى و كوشش او نيست، و اين كه تلاش او به زودى ديده مى شود». در واقع «عمل صالح» تنها وسيله نجات است و اين پاسخى است براى آنان كه تصور مى كنند تنها با ذكر شهادتين و اظهار اسلام و ... اهل نجات خواهند شد.