آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«محمد بن اشعري» از امام جواد(ع) نقل می کند که در جواب یکی از شیعیان که درباره عمومیت (خمس همه درآمدها یا انواع خاصی از آن) و کیفیت خمس سوال کرده بود، نوشتند: «الخمس بعد المؤونة»؛ (خمس بعد از کسر مخارج زندگى است). بعضی معاندین بهانه جو گفته اند که: سؤال و جواب در حديث جنبه رمزى پيدا كرده؛ در حالى كه نه رمزى در آن هست و نه ابهام؛ گاه نیز نسبت به معنی لغات آن مثل «مؤونه»؛ (مخارج) ادعای ابهام کرده اند؟ در حالى كه مراجعه به روايت متعدّد باب خمس و کتب لغت مفهوم آنها را روشن می کند.

يكي از احاديث مربوط به باب خمس، «حديث محمّد بن اشعرى» است كه مى گويد: «كَتَبَ بَعضُ اَصحَابِنَا اِلَى اَبِى جَعفَرٍ الثّانِى(عليه السلام) اَخبَرَنِى عَنِ الخُمسِ عَلَى جَمِيعِ مَا يَستَفِيدُ الرَّجُلُ مِن قَلِيلٍ وَ كَثِيرٍ مِن جَمِيعِ الضُّرُوبِ وَ عَلَى الصّنَاعِ وَ كَيفَ ذَلِكَ؟ فَكَتَبَ بِخَطِّهِ(عليه السلام) اَلخُمسُ بَعدَ المَؤُونَةِ»(1)؛ (يكى از اصحاب ما به امام نهم(عليه السلام) چنين نوشت: به ما اطّلاع بدهيد كه آيا خمس بر تمام چيزهايى است كه انسان استفاده مى كند از كم و زياد از تمام انواع درآمدها و همچنين بر صنعتگران؟ و اينکه خمس را چگونه بايد پرداخت؟ امام به خطّ خويش نوشت خمس بعد از هزينه زندگى است). از اين عبارت بخوبى استفاده مى شود كه سؤال كننده هم در عموميّت خمس شك داشته است و هم در كيفيّت آن و امام با يك جمله كوتاه آنچنان كه معمول نامه نگارى آن زمان بود به هر دو سؤال پاسخ گفته است. هنگامى كه مى فرمايد خمس بعد از هزينه زندگى است، هم پاسخ سؤال اوّل راجع به اصل وجوب خمس در تمام درآمدها گفته شده و هم پاسخ كيفيّت كه سؤال دوم راوى است (همه درآمدها را شامل می شود منتها بعد از کم کردن مخارج زندگی). ولى با تمام روشنى مفهوم اين روايت، بهانه جويان گاهى مى گويند سؤال و جواب در حديث با هم سازش ندارد و جنبه رمزى پيدا كرده؛ در حالى كه نه رمزى در آن هست و نه ابهام.
گاهى مى گويند منظور از «مؤونه» در حديث چيست؟ در حالى كه در روايت متعدّد باب خمس كه نامى از مؤونه به ميان آمده تصريح شده است كه منظور مؤونه زندگى شخص است؛ و مخارج كسب و كار بطور مسلّم منظور نيست، زيرا جمله «مَا يَستَفِيدُ الرَّجُلُ» به معنى سود خالص است و مسلّم سود خالص بعد از اسقاط هزينه كسب و كار است و گاهى مى گويند منظور از «ضروب» چيست؟ گويا تا اين اندازه به مفهوم لغت آشنا نبوده اند كه «ضروب» به معنى انواع و اقسام است و در اينجا منظور انواع و اقسام كسبها و صنعت ها و پيشه ها است. جالب اين كه در بعضى از احاديث، بهانه ديگرى تراشيده اند كه مخصوص امام حاضر است، امّا صراحت حديث بالا در عموميّت حكم به اندازه اى است كه جرأت نكرده اند اين ايراد را در اين حديث مطرح كنند.(2)