«غیرت» در حد اعتدال، یک نیروی درونی در برابر دشمنان است. این نیرو در هنگام تهدید جان، ناموس، دین و وطن، تمام نيروهاى وجود انسان را بسیج کرده و ایستادگی می کند. از این رو، غيرت يكى از اسباب سربلندى و اقتدار است. غيرت سبب مى شود كه حريم ارزش هاى والاى يك جامعه نشكند، امنيت جامعه حفظ شود و مظاهر فساد و فحشاء از ميان برود. امام صادق(ع) می فرماید: «انسان برای حفاظت از خانواده اش باید غیرتمند باشد».
غيرت، خصلت و اخلاقی ارزشمند است كه انسان را وادار به دفاع شديد از دين و آيين و ناموس و كشور خود مى كند. گرچه این واژه بیشتر در دفاع از ناموس به کار می رود، لکن مفهومی گسترده دارد. البته اين صفت نیز مانند صفات برجسته ديگر اگر به راه افراط كشيده شود مبدل به ضد ارزش مى شود، و آن در صورتى است كه به شكل دفاع غير منطقى و آميخته با وسواس درآيد. امام علی(ع) می فرمایند: «از غيرت بی مورد بپرهيز زیرا سبب مى شود كه افراد درستكار گرفتار آلودگى شده و افراد بى گناه در معرض تهمت قرار گيرند».
از منظر امام علی(ع) «غیرت زن» كفر است و «غيرت مرد» ايمان است. منظور از غيرت زن، حسادتى است كه نسبت به همسر دیگر شوهرش دارد و مقصود از غيرت مرد ممانعت مرد از ورود شخص ديگرى به حريم ناموس خود می باشد. در واقع غیرت مرد در مسير نهى از منكر و غیرت زن در مسير نهى از معروف قرار دارد؛ البته تعدد زوجات شرايطى دارد و نبايد وسيله اى براى هوسرانى مردان گردد؛ ولى در صورتى كه آن شرايط جمع گردد زن بايد آن را تحمل كرده و به فرمان خدا تن دهد. از سویی، غیرت در مسائل ناموسى هم نباید سبب وسواس و بدبيني شود.
«غيرت» در اصل به معنى دفاع شديد از عرض، ناموس، مال، مملكت و آيين است. اين واژه مخصوصاً در مورد اموری به كار مى رود كه حق اختصاصى شخص يا گروهى است، و ديگران مى خواهند حريم آن را بشكنند. غیرت در حد اعتدال، فضیلتی است که گاه انسان را وادار می کند تا سرحد جان در برابر متجاوز بایستد. متأسفانه در دنياى امروز، با کم رنگ شدن ارزش هاى اخلاقى و گسترس انحرافات، اين واژه کم رنگ شده و گاه ضد ارزش قلمداد مى شود.
آيات 60 تا 62 سوره احزاب، با تهدید منافقان، بیماردلان و شایعه پراکنانی که مزاحم زنان مومن می شدند یا به آنها تهمت می زدند، می فرماید: «اگر دست از كار خود نكشند، به قتل خواهند رسید». و حتی می فرماید: «اين سنت خداوند منحصر به امت اسلام نيست». اين غيرت الهيّه، سرمشقى براى همگان در مسأله غيرت دينى و ناموسى است و نشان مى دهد كه در برابر نااهلان نبايد بى تفاوت بود.
معصومین(ع) «غیرت» را یک فضیلت دانسته و برای آن اهمیت زیادی قائل اند. امام صادق(ع) می فرماید: «خداوند غيور است و هر غيورى را دوست دارد و به خاطر غيرتش تمام كارهاى زشت را تحريم فرموده است». همچنین پیامبر(ص) می فرماید: «ابراهيم مرد غيورى بود و من از او غيورترم. خداوند بينى مؤمنانى را كه غيرت ندارند به خاك بمالد»، آن حضرت همچنین می فرماید: «غيرت از ايمان است». امام علی(ع) می فرماید: «عفت انسان به اندازه غيرت او است» و می فرمایند: «خدا لعنت كند كسى را كه غيرت ندارد» و... .
غیرت دینی یعنی این که انسان در برابر تخلفاتی که از مسیر حق صورت می گیرد، بی تفاوت نباشد و درقبال آنها از خود واکنش نشان دهد. در قرآن از این دسته از مردم در قالب مجاهدینی که ادوات جهاد ندارند اما به جهاد رغبت دارند، به نیکی یاد شده است. در نهج البلاغه نیز نقل شده که حتی اگر کسی به خاطر این حساسیت بمیرد جای سرزنش ندارد و سزاوار است. در حدیثی از امام صادق(ع) نیز مرد ظاهرالصلاح و نورانی ای که در راه خدا خشمگین نشده، از سوی خداوند سزاوار عذاب و نزول بلا معرفی شده است.
قالَ الصّادقُ عليه السّلام :
ما مِنْ عَيْنٍ بَکَتْ لَنا اِلاّ نُعِّمَتْ بَالنَّظَرِ اِلَى الْکَوْثَرِ وَ سُقِيَتْ مِنْهُ.
هيچ چشمى نيست که براى ما بگريد، مگر اينکه برخوردار از نعمتِ نگاه به (کوثر) مى شود و از آن سيرابش مى کنند.
جامع احاديث الشيعه ، ج 12، ص 554