آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«تجسّس» به معنى جستجوگری در اعمال و امور ديگران است، و غالباً در امور نامطلوب و خلاف اخلاق به كار مى رود. سوء ظن، بخل، حسد و تنگ نظرى از انگیزه های جستجو در امور خصوصی مردم است و اسلام تجسّس در این امور را ممنوع می داند؛ زیرا سبب شعله ور شدن آتش کینه ها و خصومت ها و ایجاد ناامنى روانی و فیزیکی در جامعه مى شود. البته اين حكم تضادى با ضرورت وجود دستگاه هاى اطلاعاتى ندارد، چرا كه آن مربوط به زندگى خصوصى افراد است و اين مربوط به سرنوشت جامعه و پيش گيرى از نفوذ عوامل بيگانه.

تجسّس به معنى جستجوگرى در اعمال و امور ديگران، و غالباً در امور نامطلوب و خلاف اخلاق به كار مى رود. یکی از عواملی که سبب مى شود انسان براى كشف اسرار و رازهاى نهانى مردم به جستجو بپردازد سوء ظن و گمان بد است، و گاه ممکن است عوامل ديگرى مانند: بخل و حسد و تنگ نظرى، انگيزه اين كار زشت باشد.
اسلام تجسّس در امور خصوصی افراد را شديداً ممنوع می داند زیرا سبب ناامنى اجتماع و سرچشمه انواع خصومت ها مى شود، زیرا ممکن است با جستجو در زندگى خصوصى ديگران، آبروى بسيارى از افراد رفته، و آتش كينه توزى و دشمنى در جامعه روشن شود، و جهنمى به وجود آيد كه تمام افراد اجتماع در عذاب باشند. البته اين حكم اخلاقى و اسلامى هيچگاه تضادى با ضرورت وجود دستگاه هاى اطلاعاتى در حكومت اسلامى ندارد، چرا كه آن مربوط به زندگى خصوصى افراد است و اين مربوط به سرنوشت جامعه، و پيش گيرى از نفوذ عوامل بيگانه و توطئه و تخريب آنان است. با اين اشاره به قرآن مجيد باز مى گرديم.
تنها آيه اى كه در قرآن مجيد با صراحت از تجسّس نهى مى كند آيه 12 سوره حجرات است، مى فرمايد: «يا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنَوا اِجْتَنِبُوا كَثِيْراً مِنَ الظَّنِ اِنَّ بَعْضَ الظَّنَّ اِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لايَغْتَبْ بَعْضُكُم بَعْضاً»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است; و [هرگز در کار دیگران] تجسس نکنید؛ وهیچ یک از شما دیگرى را غیبت نکند…). آيه شريفه از سه چيز نهى مى كند كه در واقع علت و معلول يكديگرند، نخست از گمان بد كه سرچشمه تجسّس مى شود، سپس از تجسّس كه سبب آگاهى بر عيوب پنهانى مردم و غيبت آنان مى گردد. اين نكته نیز قابل توجه است كه نهى از تجسّس در آيه سوره حجرات، هيچ قيد و شرطى ندارد، و اين نشان مى دهد اصل بر حرمت تجسّس به عنوان يك قاعده كلى است، و اگر در شرايط خاصى به خاطر اهداف مهمترى مجاز شمرده شود، عنوان استثناء خواهد داشت.(1)