آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عوامل بسیاری سبب تجسس می شود، مانند: 1- سوء ظن و بدبينى، که بیشتر انسان ها را به سوى تجسّس درباره ديگران سوق می دهد. 2- آلودگی به انواع گناهان، که موجب می شود افراد برای رسیدن به آرامش، به دنبال یافتن همتايانى برای خود باشند تا بگویند: اگر ما آلوده ايم، كيست كه آلوده نباشد. 3- بیماری های اخلاقی، مانند: حسد، كينه توزى و عداوت از انگیزه های تجسس است. 4- ضعف ايمان، زيرا انسان ضعيف الايمان، احترامی برای حیثیت و حريم خصوصى افراد قائل نیست.

تجسس و تفتيش در احوال و اسرار ديگران، سرچشمه هاى بسياری دارد، همانند:
1ـ سوء ظن و بدبينى بیشتر انسان ها را به سوى تجسّس درباره ديگران سوق می دهد، هرگاه سوء ظن جاى خود را به حسن ظن بدهد، انسان به فكر تفتيش پيرامون عيوب ديگران نخواهد افتاد. به همين دليل در آيه 12 سوره حجرات، نهى از تجسّس به دنبال نهى از سوء ظن قرار گرفته است.
2ـ آلودگى به گناهان و عيوب گوناگون، يكى ديگر از عوامل جستجوگرى در احوال ديگران است، چرا كه افراد آلوده و دارای عيوب بسیار، مى خواهند با یافتن همتايانى برای خود، به آرامش كاذبی برسند كه اگر ما آلوده ايم، كيست كه آلوده نباشد. رسول خدا(صلى الله عليه و آله) در حديثى می فرمایند: «شَرُّ النّاسِ اَلظّانُّونَ وَ شَرُّ الظّانِّينَ اَلْمُتَجَسِّسُونَ...»(1)؛ (بدترين مردم سوء ظن برندگان اند و بدترين سوء ظن برندگان، تفتيش كنندگان اند).
3ـ حسد، كينه توزى، عداوت، تكبر و خود برتر بينى، هر كدام مى تواند عاملى براى جستجوگرى باشد تا شخص را از درجه اعتبار انداخته، و با ریختن زهر عداوت، خود برتر بينى خویش را اشباع نماید.
4ـ ضعف ايمان، يكى از عوامل بسيارى از صفات رذيله، از جمله تفتيش در حال ديگران است، زيرا انسان ضعيف الايمان احترامى براى ايمان و حيثيت ديگران قائل نيست، او به آسانى به حريم زندگى خصوصى افراد تجاوز مى كند، زیرا هتک آبروى مسلمانان آبرومند، براى او مسأله مهمى محسوب نمى شود. از این رو، پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) آنان را اين گونه خطاب کرده و می فرماید: «يا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلسانِهِ وَ لَمْ يَدْخُلِ الاْيمانُ فى قَلْبِهِ»(2)؛ (اى گروهى كه به زبان ايمان آورده ايد، ولى ايمان در دل شما وارد نشده».(3)