به چند دليل تشخيص مكّي و مدني بودن سوره ها ضرورت دارد: 1. به خاطر شناخت تاريخ و مخصوصا تسلسل آيات و سور و تدريجى بودن نزول آنها. 2. به خاطر نقش اساسي در استدلال و استنباطِ احكام. 3 به خاطر مدني بودن بيشتر آياتِ مورد استناد در استدلالات كلامى و عدم مدرك قرار گرفتن آیات مکّي. 4. به خاطر حلّ و فصل بسيارى از مسائل قرآني.

از نظر اسلام اصل اولیه «آزادی» انسانها می باشد. آزادی یکباره بردگان در صدر اسلام امری معقول و به مصلحت نبود. با ظهور اسلام تمامی راه های بردگی محدود و مسدود شد و برای آزادی بردگان برنامه دقیقی ارائه و احکام برده داری برای حفظ حقوق آنها در حین بردگی و آزادی تدریجی آنان تدوین شد. آزاد سازى بردگان آنچنان ثواب و فضیلت یافت که مسلمانان به این کار تشویق شدند و از طرفی کفاره بسیاری از گناهان را آزادی بردگان قرار داده شد. آنچه در صدر اسلام بر «جواز» و نه «رجحان و مطلوبیت» آن حکم شده جواز به بردگی گرفتن «اسیر جنگی کافر» است که حکم جواز آن از وضعیت و امکانات آن عصر نشأت گرفته بود و حکم برده برای «کافر محارب» از کشتن و اسیر کردن او معقول تر بود؛ در آن روز زندانهايى نبود كه بتوان اسيران جنگى را تا روشن شدن وضعشان در زندان نگهداشت، و همه اسیران را نیز مصلحت نبود آزاد کنند تا به اردوی دشمن بر گردند یا جاسوسی کنند؛ لذا راهى جز تقسيم كردن آنها در ميان خانواده ها و نگهدارى به صورت برده وجود نداشت. در هر عصری همه انسانها مشمول حکم اولیه اسلام در «حرمت برده گرفتن آزاد» هستند؛ نیز در عصری که قراردادهای بین المللی روشن و مورد پذیرش اسلام و امکان «زندانی» کردن اسیر کافر و محارب وجود دارد از بردگی گرفتن آنها اجتناب می شود.

ابعاد گوناگونى از مظلومیّت در حادثه کربلا دیده مى شود: دعوت کردن امام و بى وفایى نسبت به آن حضرت، کشتن مهمان، بستن آب به روى آن حضرت و یاران و زنان و کودکان اهل بیت او، جنگ نا برابر سى هزار نیروى مجهّز در برابر 72 تن، کشتن کودک شیرخوار، حمله به کودکان و زنان، آتش زدن خیمه ها، تاختن اسب بر پیکر شهدا، سرها را بالاى نیزه بردن، جلوگیرى از دفن پیکر شهیدان، اسارت زنان و کودکان آل پیغمبر(ص) و گرداندن آنها در شهرها و ...، همه از ویژگى هاى این حادثه است که آن را از حوادث مشابه دیگر جدا مى سازد.

عده‌ای شأنیت سوره «هل اتي» برای اهل بيت(ع) را منوط به مدني بودن آن دانسته و گفته اند اين سوره مكى است. در جواب بايد گفت: بسياري، اين سوره را مدنی می دانند و به فرض که قسمتی از آن مكي باشد، نذر امام على(ع) و خانواده شان در مدينه اتفاق افتاده است و مانعى ندارد كه بخشى از سوره، مكّى و بخشى مدنى باشد.
دليل مدنی بودن سوره نیز، وجود كلمه اسير در آن است كه حكمش بعد از نزول حكم جهاد، در مدينه آمده است؛ اما متعصبان، کلمه اسير را بر معاني مجازی حمل كرده‌اند كه قابل قبول نيست.

حضرت علي(ع) پس از شنيدن پيشنهاد آزادي اسراي سپاهش با هزينه بيت المال فرمودند: آزاد كردن اسير كار خوبي است و ادامه مبارزه است؛ امّا كسي كه به اندك حادثه ای فوراً تسليم مي شود، شهامتي ندارد. آنها را كه زخمي و اسيرند و زخم در جلوي بدن آنهاست آزاد كنيد؛ چون معلوم مي شود تا آخرين لحظه مقاومت كرده ‏اند و بعد اسير شده ‏اند و آنهايي كه زخم در پشت بدنشان است، معلوم مي شود فرار كرده و سپس دستگير شده ‏اند؛ لذا او به درد ما نمي ‏خورد. چون شهادت را نشناخته است.

این روایت به صورت مرسل نقل شده و سلسله راویان آن در جایی ذکر نشده است؛ لذا از حیث سند اعتبار ندارد.
از جهت دلالت نیز قابل قبول نیست؛ چون اصلًا محملى وجود نداشت تا حضرت زینب(س) سرش را به آن بکوبد.
زیرا اوّلا: در روایات آمده که اسیران را بر شترهاى بدون جهاز سوار کردند تا ناراحتى ببیند.
ثانیاً: محمل یک وسیله محترمانه است و هیچ‏ کس آن را براى اسیر خود انتخاب نمى‏ کند.
ضمن اینکه این عمل با توصیه های امام حسین(ع) بر صبر و شکیبایی حضرت زینب(س) منافات دارد.

مطابق آیه 67 سوره انفال، گرفتن اسیر، تنها در صورتى مجاز است که اطمینان کامل از پیروزى بر دشمن حاصل شود.

نام اشعث بن قیس«معدیکرب» بود. اشعث در طول عمر خود دو بار اسیر شد: یکی در زمان جاهلیّت و دیگری در اسلام. در زمان پیامبر(ص) اظهار ایمان کرد، اما پس از رحلت ایشان، مرتدّ شد و چون محاصره شد، اظهار ندامت کرد. ابوبکر او را بخشید و خواهر نابینایش را به ازدواج او درآورد. و از این زن چهار پسر آورد که یکى از آنها محمّد بود که با امام حسین(ع) در کربلا به مقابله برخاست و دخترى به نام«جعده» که امام حسن(ع) را مسموم ساخت. او از منافقین در عصر على(ع) بود و در بسیارى از توطئه ها و مفسده ها شرکت داشت.

امام حسین(ع) در پاسخ برادرش محمد حنفیه و نیز در پاسخ نامه پسرعمویش عبدالله بن جعفر که با یادآوری بی وفایی مردم کوفه، از وی خواسته بودند به آنجا نرود، می فرماید: که رفتن به کوفه، کشته شدن و اسیر گشتن خانواده اش و دیگر حوادث مصیبت بار، خواسته خداوند است. آری، خداوند می خواست بدین وسیله چهره ننگین ظالمان بنی امیه را رسوا و برای همیشه تاریخ اسوه ای از آزادگی و مبارزه با ستم ترسیم کند.

امام حسین(ع) پس از آن که از ثابت قدمی یارانش مطمئن گشت، فرمود: »هر کس زنى به همراه دارد، وى را به قبیله بنى اسد -که عموزادگان هستند- بسپارد». على بن مظاهر - یکى از یاران امام(ع) - برخاست و عرض کرد: سرورم براى چه؟ امام(ع) فرمود: «بعد از شهادت من، زنانم اسیر مى شوند و من از اسیرى زنانتان بیمناکم».