وقتى اسلام آمد، همه مناطق جهان قانون «برده‌دارى» را معتبر مى دانستند؛ بنابراين، تغيير يا الغاى آن نيازمند برنامه‌ريزى دقيق و زمان طولانى بود. اسلام در اين ميان با دو راهكار اساسى به جنگ برده‌داری رفت: آزادسازى و قرارداد قسط بندى شده آزادى؛ علاوه بر آنها همه راه‌هاى بهره كشى و هرگونه غارت و اسارت و شبيخون را قاطعانه ممنوع كرد.

قرآن در سوره «اعراف»، يكى از ابعاد فلسفه بعثت انبياء را نجات انسان ها از چنگال اسارت دانسته و مى فرمايد: «آنها كه از فرستاده خدا، پيامبر امّى پيروى مى كنند، همان كسى كه صفاتش را در تورات و انجيلى كه نزدشان است، مى يابند، آنها را به نيكى ها دستور مى دهد و از زشتی ها باز مى دارد، پاكيزه ها را براى آنها حلال و ناپاك ها را حرام مى شمرد و بارهاى سنگين و زنجيرهايى را كه بر آنها بود بر مى دارد». زمامداران مادى براى تثبيت موقعيت خود، انسان ها را اسير می کنند؛ اما این مكتب انبياء است كه به انسان آزادى مى بخشد.

اسارت در برابر خواسته هاى نفسانى، يكى از پيامدهاى «شهوت پرستي» است؛ زيرا انسان شهوت پرست چنان اسير شهوات خود مى شود كه بازگشت از آنها برايش مشكل و گاهى نيز غير ممكن مى گردد. در روایت آمده است كه امام علي(ع) مى فرمايند: «بنده شهوت چنان اسير است كه هرگز روى آزادى را نخواهد ديد».

درمان «شهوت پرستي» به دو طريق امکانپذیر است؛ اول راه علمی: منظور از راه علمى، اين است كه انسان در آثار و پيامدهاى شهوت پرستى بينديشد و ببيند كه چگونه تسليم شدن در برابر شهوات، انسان را به ذلّت، بدبختى و دورى از خدا مى كشاند؟ بی شک اندیشيدن در این پیامدها، تاثیر عمیقی در بازدارندگی از اعمال غیر اخلاقی خواهد داشت. دوم راه عملی: برای درمان شهوت پرستی راه هاي عملي فراواني از جمله اشباع صحیح امیال جنسی، برنامه دقیق و سودمند برای برنامه های زندگی، از بین بردن عوامل آلودگی و ... وجود دارد.

«زهد» اسلامى به معناى عدم وابستگى و اسارت در چنگال مال و مقام و هوا و هوسهاست، نه به معناى تحريم چیزهای حلال و ترك آنها. قرآن نیز در این زمینه با صراحت مى فرمايد: «بگو چه كسى زينتهاى خداوند را كه براى بندگان خود آفريده و همچنين روزيهاى پاكيزه را حرام كرده است؟».

از سنت هاي زشتِ «عربِ جاهلی» اين بود كه فرزندانِ خود را مى كشت. آنها براي اين كار قبيح خود، سه توجیه داشتند: 1. وقتی دختران يك قبيله در يكي از جنگها اسیر شدند، در همان قبیله ازدواج کردند و هنگام درخواست پدران شان براي مراجعت به قبيله خود، ترجیح دادند با شوهران و فرزندان خود باشند. این مسئله بر پدران آنها سنگین آمد لذا تصمیم گرفتند دختران را در کودکی بکشند، تا دچار این مشکل نشوند. 2. از ترس اینکه درآمد آنها کم شود و نتوانند زندگی دختران را اداره کنند آنها را می کشتند. 3. برای تقرّب به بتها عزیزترین افراد خود را قربانی بتها می کردند.

مهمترين و ضرورى ترين وظيفه هر انسانى در زندگى تفكر است؛ فكر روشنى بخش محيط زندگى و سرچشمه آب حيات و راه درمان همه بيماريهاى اجتماعى و حلال همه مشكلات و آزاد كننده انسان از اسارتها و بردگي هاست، به همين دليل در منابع اسلامى تفكر به عنوان بزرگترين عبادت و عالي ترين نيايش معرفى شده است. به عنوان مثال امام علی(ع) انديشه و فكر كردن را بزرگترين عبادت بر می شمارد. آری اگر انسان فكر و انديشه نداشته باشد هميشه درجا زده و گامى به پيش نخواهد گذارد و هميشه در حقارت و پستى خواهد ماند.

دلائلی برای اعتقاد به «سرنوشت» وجود دارد؛ مثلا این اعتقاد وسيله مؤثرى است براى تمام كسانى كه مى خواهند انسانها را به زنجير اسارت و بردگى بكشانند، براى آنها كه مى خواهند انسانها را استعمار كنند و مقاومت آنها را در هم بشكنند و از قيام و شورش و انقلاب آنها جلوگيرى كنند. یا اینكه توجيه بى دردسر و راحتى براى انواع شكست ها، كمبودها و غلط كاريهاست و به كمك آن مى توان گناه همه اينها را به گردن سرنوشت انداخت و خود را از همه مسؤليت ها و خطاها، به دور داشت و حتى وجدان خود را نيز قريب داد!

در مورد مهربانى با اسيران جنگى و رعايت اصول انسانى در مورد آنها روايات فراوانى به ما رسيده است. غذا دادن به اسير حق مسلّم است بر كسى كه او را در اسارت دارد هر چند بخواهد او را روز بعد به قتل برساند، كافر باشد يا غير كافر. سفارش مولي علي(ع) درباره قاتلش كه فرمود: «اى فرزندم به حقّى كه من بر تو دارم سوگندت مى دهم كه غذا و نوشيدنى او را پاك و پاكيزه قرار دهى و تا موقع مرگِ من با او مدارا كن، از آنچه خودتان مى خوريد به او بدهيد و از آنچه مى نوشيد به او بنوشانيد» بيانگر اهميت اسلام به رفتار با اسير است.

«ترس» اين صفت رذيله آثار نامطلوب بسيارى در زندگى انسان ها دارد: عامل قطعى شكست و زبونى ملت ها و اقوام مختلف است، انسان را از كارهاى بزرگ باز مى‏ دارد؛ زيرا كارهاى بزرگ هميشه با مشكلات بزرگ رو به روست و انسان هايى را مى‏ طلبد كه بتوانند از سدّ مشكلات عبور كنند و اين كار از افراد ترسو ساخته نيست.