گرچه پدید آمدن آزمایش های الهی برای نوع بشر موجب رشد و تکامل او می شود، اما فلسفه آزمایش های الهی که برای انبیاء پدید می آید منحصر در موضوع تکامل نیست و می توان اهداف دیگری را نیز برای آن جست.
اهدافی چون تکامل برخی از ابعاد شخصیّتی و کسب برخی كمالات فردى، بروز استعدادها و توانایی های پیامبران برای مردم در همه اعصار، شناخت وضعیت مردم محروم به عنوان یکی از ضرورت های رهبری جامعه و معنا یافتن پاداش و جزا به واسطه امتحانات و آزمایش های الهی.

رسیدگی به اوضاع اقتصادی محرومین و رفع ستم هایی که به آنها شده آن قدر مسئولیت و مأموریت مهمی است که یوسف(ع) به خاطر انجام آن حاضر به همکاری با چنان حکومتی شد تا - چنانکه در روایات ما نیز آمده - شخص صالح در دستگاه حکومت جور پناهگاهی برای محرومان گردد.
همچنین بسیاری از مفسران استفاده از واژه «رب» را برای عزیز مصر بی اشکال می دانند؛ چون این واژه - همان طور که مثال های زیادی در خود سوره یوسف دارد - فقط برای خداوند به کار نمی رود.

طبق روايات شيعه، «قتل نفس زكيّه» از علائم ظهور حضرت مهدى(عج) است كه پس از آن، حضرت ظهور خواهند كرد؛ در روايت آمده: «بين قيام قائم(عج) و كشته شدن نفس زكيّه بيش از پانزده شب فاصله نيست». آری نفس زكيّه از طرف امام زمان(عج) مأمور تبليغ مي شود و بين ركن و مقام به شهادت مي رسد.

اولا: قرار نیست همیشه ظلم از طریق امدادهای غیبی از بین برود؛ بلکه از آنجا که خداوند جریان امور عالم را از راه جریان اسباب و مسببات قرار داده است، اصل بر این است که خود انسان ها برای مبارزه با ظلم تلاش کنند. اگر قرار باشد ظالمان را خدا نابود کند طرف مقابل آنها برای چه آفریده شده اند؟! کربلا و عاشورا نیز فرصت آزمودن مسلمانان مدعی آن جامعه بود که بیشتر آنها «رفوزه» شدند.

ثانیا: انبیاء و اولیاء بوسیله مصائب «امتحان» می شوند و به تناسب رنجی که تحمل می کنند، «ترفیع درجه» پیدا می کنند؛ «هر که در این بزم مقرب تر است *** جام بلا بیشترش می دهند».

ثالثا: اگر هر عمل ظالمانه ای، بلافاصله جزا داده شود، هیچ کس جرأتی برای بروز اراده واقعی و باطنش نخواهد داشت و با پدید آمدن حالتی شبیه به جبر، اختیار و جسارت هر کس برای انتخاب آزادانه اعمال از بین خواهد رفت و مجالِ کامل شدنِ «حجّت» روز جزا فراهم نخواهد آمد.

رابعا: روایاتی وجود دارد که نصرت ملائک الهي در کربلا به یاری امام حسين(ع) آمد ولی ایشان نپذیرفت و بين پيروزى بر دشمنانش و لقاى پروردگارش، لقاى پروردگارش را برگزيد.

خامسا: اگر امام پيروزی ظاهری از طریق معجزه را می پذیرفت، ديگر نمی توانست براي بشريت نقش «الگو» را ايفا نماید.

امام علي(ع) دراین باره می فرماید: «دنيا [با جلوه گرى هايش] به سراغ آنها آمد؛ ولى آنها فريبش را نخورده و آن را نخواستند، دنيا مى رفت كه آنها را اسير خود سازد؛ ولى آنان به بهاى جان، خويش را از اسارتش آزاد ساختند». آری دنيا با زرق و برق هايش، ناآگاهان و هوسبازان را گرفتار خود مى سازد به گونه ای که براى حفظ آن به هر گناه و جنايتى تن مى دهند؛ اما پرهيزكاران متاع دنیا را سراب دانسته و فريب آن را نخورده و به بهاى جان، خود را از اين اسارت رهايى مى بخشند.

بیشتر تفاوت ها در بین موجودات لازمه نظام آفرينش و تابع قوانين «علّى و معلولىِ» حاكم بر آن و بر اساس حکمت الهی است. اگر قرار باشد اینگونه تفاوت های طبیعی در انسان ها وجود نداشته باشد و همه انسانها یک شکل و با ویژگی های یکسان خلق شوند، هرگز حیات و زندگی اجتماعی که کمال انسان محسوب می شود ادامه پیدا نمی کرد و مشکلات عدیده بیشتری را در پی داشت. البته آنچه سبب فضیلت و برتری برخی از افراد شده مسئولیّت ایشان را سنگین تر خواهد کرد.
درست است كه خداوند استعدادها را براى فعاليت هاى مختلف به طور متفاوت آفريده و درست است كه عواملى بيرون از اراده انسان در مسير زندگى او مؤثر است، ولى با اين حال يكى از عوامل بنيادى را نيز «تلاش و كوشش» انسان قرار داده است. بر این اساس تفاوت برخی از بندگان خدا در منزلت ها و اجرهای مختلف معلول «اعمال» آنها است و ارتباط مستقیمی با مراتب علم و عمل آنها و انجام تکالیف الهی دارد. در واقع توجهات و تفضلات الهی ریشه در عقیده و دانش و عمل و سعی خود انسان دارد و طبیعی است که برتری هایی که سعی و تلاش و عمل نیک خود انسان هم در آن دخیل است، از باب جزا و عدل نزد خدا ارزش داشته باشند.
 

وسيله در لغت به معناى مطلق چيزى است كه انسان را به ديگرى نزدیک كند؛ بنابراين وسيله در این آيه معنى بسيار وسيعى دارد و هر كار و هر چيزى را كه باعث نزديك شدن به پروردگار مى‏ شود، شامل مى گردد. بسیاری از مفسران اهل سنت نیز یکی از اقسام وسیله را توسل به پیامبر(ص) و درخواست دعا و شفاعت او می دانند. سایر آیات قرآن نیز توسّل به اولیای الهی جایز می دانند. وقتی به سیره مسلمین نیز رجوع می کنیم می بینیم همین معنی را از آیه برداشت کرده اند و عملا به «اولیاء الهی» متوسل می شدند.

مقصود از شناخت حضرت مهدي(عج)، شناخت جسم و شكل او نيست؛ بلكه مقصود، معرفت به مقام و منزلت و جايگاهى است كه ايشان در اين عالم دارند. ايشان، حافظ كلى شريعت و واسطه فيض تكوينى و تشريعى الهى است و به اذن و اراده خداوند در کسانی که قابلیت دارند تصرف كرده، آنها را به حق و حقيقت رهنمون مى سازد و اين معرفت نسبت به امام زمان(عج)، بدون ديدن شكل و شمايل ايشان نيز قابل تحصيل است.

«عباسيان» در طول حکومت خود براى تثبيت موقعيت سياسى خویش دست به جعل احاديث زده و از احاديث متواتر «مهدويت» به نفع خود استفاده می کردند.؛ در حالي که این احادیث به هیچ وجه نمی تواند ثابت كند كه متولى سلطنت و حكومت جهانى از اولاد «عباس» است، چرا که علاوه بر ضعف سندی، مخالف با روایات متواتر و صحیحی است که مهدی موعود(عج) را از اولاد امیرالمومنین(ع) می داند.

امام علی(ع) با اشاره به افرادی که از مواهب مادی سوء استفاده می کنند، می فرماید: «كسى كه به نوايى رسد طغيان کرده و برترى مى جويد»، بر اساس این سخن، گروهی با رسیدن به ثروت و مقام، مى كوشند خود را برتر از ديگران نشان داده و آنان را زير سلطه خود قرار دهند؛ اما افراد با ایمان و با ظرفیت، با داشتن مالکیت تمام عالم نيز تغييرى در زندگى آنان ایجاد نمي شود، همانند خود امام(ع) كه روزی خانه نشین بود و روز دیگر امیر جامعه اسلامی بود و مقام را امانتى از سوى خدا براى خدمت به خلق می دانست.