آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن درباره نقش «صبر» در بهشتي شدن مؤمنان مي فرمايد: «[فرشتگان هنگامى كه براى ديدار بهشتيان از هر درى وارد مى گردند، به آنها مى گويند:] سلام بر شما! به خاطر صبر و استقامتتان، چه پايان خوبى در اين سرا نصيبتان شد». دقت در این آیه ما را متوجه این حقیقت می کند صبر و استقامت، نقش مهمى در سعادت انسان و بهشتى شدن او دارد؛ زيرا بدون صبر نه پرهيز از گناه ممكن است و نه انجام اطاعت و عبادت و نه جهاد با نفس و یا حتی جهاد با دشمن. به همين دليل فرشتگان در نخستين تبريك به بهشتيان به مسئله صبر تكيه مى كنند.

خداوند در قرآن می فرماید: ([فرشتگان هنگامى كه براى ديدار بهشتيان از هر درى وارد مى گردند، به آنها مى گويند:] سلام بر شما! به خاطر صبر و استقامتتان، چه پايان خوبى در اين سرا نصيبتان شد!)؛ «سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ».(1) جالب اين كه از ميان تمام اعمال و طاعات و عبادات و كارهاى نيك بهشتيان، انگشت روى صبر و شكيبايى آنها مى گذارند و آن را سبب ورود به بهشت مى شمارند و اگر دقت كنيم، تصديق خواهيم كرد كه صبر و استقامت، نقش مهمى در سعادت انسان و بهشتى شدن او دارد؛ زيرا بدون صبر نه پرهيز از گناه ممكن است و نه انجام اطاعت ها و عبادت ها، نه جهاد با نفس و نه جهاد با دشمن. به همين دليل فرشتگان در نخستين تبريك به بهشتيان به مسئله صبر تكيه مى كنند. شاهد اين سخن كه همه طاعات در سايه صبر انجام مى گيرد، آيه بيست و دوم همين سوره است كه مي فرمايد: «وَ الَّذينَ صَبَرُوا ابتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ اَقَامُوا الصَّلَوةَ وَ اَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَ عَلانِيَةً وَ يَدْرَئُونَ بِالْحَسَنَةِ السيِّئَةِ ...»؛ ([انديشمندان و اولوالالباب] كسانى هستند كه به خاطر ذات پروردگارشان، صبر و شكيبايى مى كنند، نماز را برپا مى دارند و از آنچه به آنها روزى داده ايم، در پنهان و آشكار انفاق مى كنند و با حسنات، آثار سيّئات را از بين مى برند). در تفسير اين آيه، حديث جالبى از امام على بن الحسين(عليه السلام) نقل شده است: «هنگامى كه روز قيامت بر پا مى شود، ندا دهنده اى ندا مى دهد كه اهل صبر و شكيبايى به پاخيزيد؛ گروهى بر مى خيزند، به آنها گفته مى شود: سوى بهشت برويد. در اين هنگام فرشتگان به استقبال آنها مى آيند و مى گويند: كجا مى رويد؟ مى گويند: سوى بهشت. فرشتگان مى گويند: قبل از حساب؟! مى گويند: آرى [قبل از حساب]. مى گويند: شما كيستيد؟ مى گويند: ما اهل صبريم. مى گويند: صبر شما چه چيز بوده است؟ مى گويند: ما در راه طاعت پروردگار و پرهيز از گناهان و در برابر بلا و اندوه و غم، در دنيا صبر و شكيبايى كرديم. امام على بن الحسين(عليهما السلام) فرمود: اين جاست كه فرشتگان مى گويند: داخل بهشت شويد؛ چه عالى است پاداش عاملان». بعضى از راويان احاديث گفته اند: در همين جا فرشتگان مى گويند: «سَلامٌ عَلَيكُم بِمَا صَبَرْتُم».(2) در آيه دیگری به صورت زيبايى، همان مطلبى را كه در آيه قبل عنوان شد، مطرح مى كند. اين آيه كه بيانگر شخصيت والاى عباد الرحمن است مى فرمايد: «اُولَئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَروا وَ يُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَ سَلاماً»(3)؛ (آنها هستند كه درجات عالى بهشت، در برابر شكيبايى شان، پاداش داده مى شود و با تحيّت و سلام [فرشتگان] روبرو مى شوند). «غرفه» از ماده «غرف» (بر وزن ظرف)، به معنى برداشتن چيزى است؛ لذا به آبى كه انسان از چشمه براى نوشيدن با دست هاى خود بر مى گيرد، غرفه مى گويند؛ در ضمن به قسمت هاى فوقانى ساختمان و طبقات بالاى منازل نيز «غرفه» مى گويند. در اين آيه نيز مراد برترين منزلگاه هاى بهشت است كه در اختيار صابران قرار مى گيرد.
صد هزاران كيميا حق آفريد *** كيميايى همچو صبر، آدم نديد!
از تعبير آيه فوق، استفاده مى شود كه «صبر» وجه مشترك تمام اوصاف دوازده گانه «عِبَادُ الرحمن» مى باشد.(4)