آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روایات فراوانی درباره فضیلت «صبر» آمده است؛ از جمله اينكه: «صبر بهترين مركب سوارى است؛ خداوند هيچ بنده اى را بهتر و گسترده تر از صبر روزى نداده است». «شخص صبور، پيروزى را از دست نخواهد داد هر چند طول بكشد». «صبر؛ گنجى از گنج هاى بهشت است». «كسى كه در مقابل عوامل گناه صبر كند، مقامش همانند مجاهد در راه خداست» و ... .

به گفته بعضى از علماى اخلاق، رواياتى كه درباره فضيلت «صبر» و شكيبايى از معصومين(عليهم السلام) به ما رسيده، بيش از آن است كه به شمارش در آيد. در برخى از كتب كه درباره صبر تأليف يافته، نزديك به 900 حديث از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) در اين باره آمده است كه به عنوان نمونه، بخشى از آن ها را گلچين نموده ايم:
1. رسول خدا(صلى الله عليه و آله) فرمودند: «اَلصَّبْرُ خَيْرُ مَرْكَبٍ مَا رَزَقَ اللّهُ عَبْداً خَيراً لَهُ وَ لا اَوسَعُ مِنَ الصَّبْرِ»(1)؛ (صبر بهترين مَركب سوارى است؛ خداوند هيچ بنده اى را بهتر و گسترده تر از صبر روزى نداده است). تعبير به «بهترين مركب»، در اين حديث شريف اشاره به اين دارد كه صبر، وسيله رسيدن به همه سعادت ها و خوشبختى هاست و انسان بدون آن به هيچ مقامى در دنيا و آخرت نمى رسد!
2. امير مؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايند: «عَلَيْكُم بِالصَّبْرِ فَاِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الاِيمَانِ كَالرَّأسِ مِنَ الْجَسَدِ»(2)؛ (بر شما باد به صبر و استقامت كردن؛ زيرا صبر نسبت به ايمان، همانند سر به بدن است). این نشان مى دهد كه صبر نقش كليدى براى تمام ابعاد زندگى انسان دارد، به همين دليل در ذيل همين حديث آمده است «لَا اِيمانَ لِمَنْ لَا صَبْرَ لَهُ»؛ (كسى كه صبر و استقامت ندارد، ايمان او پايدار نخواهد ماند).
3. در حديث ديگر، همان حضرت(عليه السلام) مى فرمايند: «لا يَعْدِمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ اِنْ طَالَ بِهِ الزَّمانُ»(3)؛ (شخص صبور، پيروزى را از دست نخواهد داد هر چند طول بكشد). با توجه به اين كه هم صبر مطلق ذكر شده و هم پيروزى، نشان مى دهد كه اين حكم در تمام ابعاد معنوى و مادى زندگى انسان هاست.
4. پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله)، صبر را به منزله نصف ايمان شمرده اند: «اَلصَّبْرُ نِصْفُ الاِيمَانِ»(4)؛ (صبر نصف ايمان است). در بعضى از روايات، نصف ايمان را شكرگزارى و نصف ديگر آن را صبر دانسته اند. صبر و استقامت براى رسيدن به نعمت ها و سپس شكر نعمت؛ يعنى بهره بردارى صحيح از مواهب و نعمت هاى الهى. روشن است كه اين حديث، هيچ منافاتى با احاديث گذشته ندارد؛ زيرا همان طور كه بيان شد، اگر مؤمن صبر نداشته باشد ايمانش به خاطر موانعى كه بر سر راه دارد، از بين مى رود؛ هم چنين اگر شاكر نباشد طبق اين بيان قرآن که فرمود: «وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ اِنَّ عَذَابِى لَشَديد» نعمت ها از كفش مى رود.
5. در حديث ديگر، رسول خدا(صلى الله عليه و آله) در تعبير زيباى ديگرى فرمودند: «اَلصَّبْرُ كَنْزٌ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ»(5)؛ (صبر؛ گنجى از گنج هاى بهشت است).
6. دليل اين امر با نقل حديثى از امير مؤمنان(عليه السلام) به وضوح روشن مى شود: «اَلصَّبْرُ عَوْنٌ عَلى كُلِّ اَمْرٍ»(6)؛ (صبر و شكيبايى به پيشرفت هر كار [مهمى] كمك مى كند)؛ زيرا همان گونه كه مى دانيد، در نظام زندگى بر سر راه هر كار مهمى، موانعى قرار دارد كه عبور از آنها فقط با نيروى صبر و شكيبايى ممكن است.
7. درباره شكيبايى در برابر گناه اين حديث نقل شده است: «وَ مَنْ صَبَرَ عَنْ مَعْصِيَةِ اللّهِ فَهُوَ كَالْمُجَاهِدِ فِى سَبيلِ اللِّهِ»(7)؛ (كسى كه در مقابل عوامل گناه صبر كند، مقامش همانند مجاهد در راه خداست). آرى هر دو مجاهد «فِى سَبيلِ اللّه» اند؛ با اين تفاوت كه يكى با دشمن بيرونى (جهاد اصغر) و ديگرى با دشمن درونى (جهاد اكبر) مى جنگد.
8. در حديث ديگرى از امير مؤمنان(عليه السلام) آمده است: «اِنْ صَبَرْتَ اَدْرَكْتَ بِصَبْرِكَ مَنازِلَ الاَبْرارِ وَ اِن جَزَعْتَ اَوْرَدَكَ جَزَعَكَ عَذابَ النّارِ»(8)؛ (اگر صبر كنى، به خاطر صبر خود به مقامات ابرار و نيكوكاران مى رسى و اگر بى صبرى كنى، اين بى صبرى تو را در عذاب دوزخ وارد مى كند).
9. امام صادق(عليه السلام) درباره صبر در برابر بلاها و حوادث تلخ زندگى، مى فرمايند: «مَن اِبْتَلى مِنَ المُؤمِنينَ بِبَلاءٍ فَصَبَرَ عَلَيهِ كَأَنَّ لَهُ مَثلُ اَجرِ اَلْفِ شَهِيدٍ»(9)؛ (هر كس از مؤمنان به بلايى گرفتار شود [و] شكيبايى را از دست ندهد، پاداش هزار شهيد دارد). مرحوم «علامه مجلسى(رحمه الله)»، بعد از ذكر اين حديث در جلد 68 «بحارالانوار»، اين سؤال را مطرح مى كند كه چگونه اين پاداش صحيح است، در حالى كه شهيد خود از صابران مى باشد؛ زيرا در برابر دشمن صبر مى كند تا شربت شهادت را مى نوشد؟ در جواب اين سؤال مى توان گفت: شهيد در برابر تهاجمات دشمن صبر مى كند و صابران در مقابل حوادث تلخ زندگى؛ مانند بيمارى ها، ناكامى ها و از دست دادن عزيزان صبر مى كنند. دليل ديگرى بر برترى او نسبت به اجر شهادت، اين است كه شهادت يك بار است، ولى گرفتارى هاى تلخ زندگى، هزاران بار تكرار مى شود.
10. پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) درباره پاداش معنوى صابران مى فرمايند: «مَنْ ابْتُلِىَ فَصَبَرَ وَ اُعْطِىَ فَشَكَرَ وَ ظُلِمَ فَغَفَرَ اُولَئِكَ لَهُم اَلاَمْنُ وَ هُم مُهتَدُونَ»(10)؛ (كسى كه به بلايى مبتلا شود و شكيبايى كند و نعمتى به او برسد و شكر آن را به جا آورد و مورد ستم واقع شود و [با بزرگوارى] طرف را ببخشد، چنين كسانى امنيت و آرامش [در قيامت] دارند و آنها هدايت يافتگانند).
11. امام صادق(عليه السلام) مى فرمايند: «اَلصَّبْرُ يُظْهِرُ مَا فِى بَوَاطِنِ العِبادِ مِنَ النُّورِ وَ الصَّفاءِ وَ الْجَزَعُ يُظْهِرُ مَا فِى بَوَاطِنِهِم مِنَ الظُّلْمَةِ وَ الْوَحْشَةِ»(11)؛ (صبر، آنچه را كه در درون بندگان خدا از نور و صفا وجود دارد، آشكار مى كند و بى صبرى و ناشكيبايى، آنچه را كه در درون آنها از ظلمت و وحشت است، ظاهر مى سازد).
12. بحث احاديث صبر را با حديث ديگرى از امير مؤمنان علی(عليه السلام) پايان مى دهيم: «الصَّبْرُ مَطِيَّةٌ لَا تَكْبُو وَ القَناعَةُ سَيفٌ لا يَنْبُوا»(12)؛ (صبر و شكيبايى مركبى است كه هرگز به زمين نمى خورد و قناعت شمشيرى است كه هرگز از كار نمى افتد).
اين ها بخش مختصرى از احاديثى است كه درباره اهمّيّت صبر انسان ها و پاداش شكيبايان وارد شده است.
من از مفصّل اين قصّه، مجملى گفتم *** تو خود، حديث مفصل بخوان از اين مجمل.(13)