آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

يكي از گواهان روز قيامت، «زمين» است. در روايت آمده: «منظور از خبر دادن زمين، اين است كه اعمال هر يك از بندگان خدا را اعم از مرد و زن كه روى زمين انجام داده اند خبر مى دهد، مى گويد: فلان شخص در فلان روز، فلان كار را انجام داد، اين است خبر دادن زمين». اين مطلب جاى تعجب نيست چرا كه روز قيامت، روز حيات واقعى است و حتى زمين نيز داراى نوعى حيات و شعور مي شود.

يكي از گواهاني كه در «روز قيامت» درباره اعمال انسان گواهي مي دهد «زمين» است. «قرآن» در سوره «زلزال»، آيات 4 و 5 در اين باره مى فرمايد: (در آن روز [روز رستاخيز] زمين تمام خبرهاى خود را بازگو مى كند)؛ «يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبَارَهَا». (چرا كه پروردگارت به او وحى كرده است)؛ «بِاَنّ رَبَّكَ اَوْحَى لَها».
و به اين ترتيب يكى از مهمترين گواهان در آن روز، همين زمينى است كه اعمال خود را بر روي آن انجام مى دهيم، چنانكه در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است كه: «حضرت سؤال فرمود: مى دانيد منظور از «اخبار» چيست؟ اصحاب عرض كردند: خدا و رسولش آگاه تر هستند. فرمود: «اَخْبارُها اَنْ تَشْهَدَ عَلَى كُلِّ عَبْدٍ وَ اَمَةٍ بِمَا عَمِلُوا عَلَى ظَهْرِها تَقُولُ عَمِلَ كَذَا وَ كَذا، يَوْمَ كَذا، فَهَذَا اَخْبَارُها!»؛ (منظور از خبر دادن زمين، اين است كه اعمال هر يك از بندگان خدا را اعم از مرد و زن كه روى زمين انجام داده اند خبر مى دهد، مى گويد: فلان شخص در فلان روز، فلان كار را انجام داد، اين است خبر دادن زمين)».(1)
و نيز از ابوسعيد خدرى نقل شده كه: «مى گفت: هنگامى كه در بيابان هستى صدايت را به اذان بلند كن، چراكه از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) شنيدم كه مى فرمود: «لَا يَسْمَعُهُ اِنْسٌ وَ لَا جِنُّ وَ لَا حَجَرٌ [وَ لَا شَجَرٌ] اِلَّا يَشْهَدُ لَهُ»؛ (هيچ جنّ و انسانى و قطعه سنگى [و درختى] آن را نمى شنود؛ مگر اينكه براى او [در قيامت] گواهى مى دهند)».(2)
ولى بعضى از مفسّران احتمالات ديگرى در تفسير آيه داده اند، از جمله اينكه: زمين از قيام رستاخيز خبر مى دهد در آن هنگام كه انسان با مشاهده زلزله رستاخيز مى گويد: زمين را چه مى شود؟ كه اين گونه مى لرزد: «وَ قَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَها».
اين احتمال نيز داده شده است كه زمين از انسان هايى كه از درون خود بيرون مى افكند خبر مى دهد و مى گويد: (اين بدنِ فلان شخص و فلان شخص است).(3)
ولى تفسير اوّل علاوه بر اينكه با مجموع آيات سوره سازگارتر است با احاديث متعددى كه از پيغمبر(صلى الله عليه وآله) نقل شده هماهنگى دارد.
در احاديث متعددى نيز از حضرت على(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: (زمين، روز قيامت گواهى بر نماز و حتى تقسيم بيت المال مى دهد)، از جمله فرمود: «صَلّوا الْمَسَاجِدَ فِي بِقَاعٍ مُخْتَلِفَةٍ فَأنّ كُلَّ بُقْعَةٍ تَشْهَدُ لِلْمُصَلَّى عَلَيْها يَوْمَ الْقِيَامَةِ»(4)؛ (در مساجد، در قسمت هاى مختلف نماز بخوانيد؛ زيرا هر قطعه زمينى در قيامت براى كسى كه روى آن نماز خوانده گواهى مى دهد).
در اينكه زمين چگونه خبر مى دهد، بعضى ظاهر آيه را پذيرفته اند كه در آن روز به فرمان خدا داراى درك و شعور و قدرت بيان خواهد شد و حوادثى را كه بر او گذشته است بازگو مى كند، اين مطلب جاى تعجب نيست چرا كه (روز قيامت، روز حيات واقعى است)؛ «وَ اِنّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ»(5) حتى زمين ممكن است داراى نوعى حيات و شعور شود!
بعضى نيز گفته اند: منظور اين است كه خداوند امواج صدا را به قدرت خود در آن مى آفريند و در واقع گوينده سخن خداست (اين معنا شبيه به نوارهاى ضبط صوت در عصر ماست كه فرد با شعورى صدا را در آن ضبط مى كند).
اين احتمال نيز داده شده است كه منظور از تكلّم و سخن گفتن زمين، ظاهر شدن آثار اعمالى است كه انسان بر صفحه زمين انجام داده؛ زيرا هر عملى كه او انجام مى دهد در پيرامون خود آثارى بجا مى گذارد.
ولى از همه مناسب تر تفسير اوّل است.(6)