آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در بیان موقعیت امامان و پیشوایان حقّ مي فرمايد: «پيشوايان دين [امامان معصوم(ع)] از طرف خداوند تدبیر و اداره امور خلق را بر عهده دارند و نمایندگان او در میان بندگانش هستند؛ هيچ كس داخل بهشت نمى شود، مگر كسى كه آنها را بشناسد و آنان نيز او را بشناسند و هيچ كس وارد دوزخ نمى شود، مگر كسى كه آنها را انكار كند و آنها نيز انكارش نمايند». اين تعبير نشان مى دهد كه امامان از سوى خدا تعيين مى شوند؛ نه از سوى مردم و اگر بيعت و انتخابى لازم است براى انسجام كار و پيشرفت امور است.

امام علي(عليه السلام) در بخشی از خطبه 152 «نهج البلاغه» به سراغ بيان موقعيت امامان و پيشوايان حق مى رود و مقامات آن ها را اين گونه بيان مى فرمايد: (پيشوايان دين [امامان معصوم(عليهم السلام)] از طرف خداوند تدبیر و اداره امور خلق را بر عهده دارند و نمایندگان او در میان بندگانش هستند؛ هيچ كس داخل بهشت نمى شود، مگر كسى كه آنها را بشناسد و آنان نيز او را بشناسند و هيچ كس وارد دوزخ نمى شود، مگر كسى كه آنها را انكار كند و آنها نيز او را انكارش نمايند)؛ «وَ إِنَّمَا الْأَئِمَّةُ قُوَّامُ اللهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ عُرَفَاؤُهُ(1) عَلَى عِبَادِهِ؛ وَ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ، وَ لَا يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَهُمْ وَ أَنْكَرُوهُ». اين تعبير نشان مى دهد كه امامان و پيشوايان(عليهم السلام) از سوى خدا تعيين مى شوند؛ نه از سوى مردم و اگر بيعت و انتخابى لازم است براى انسجام كار و پيشرفت امور آنهاست.
تعبير به «قوّام» (جمع قائم) اشاره به تدبير امور خلق است و تعبير به «عرفاء» (جمع عريف) اشاره به اين است كه آن ها به علت شناختى كه درباره مردم و شرايط زمان و مكان دارند و به مصالح و مفاسد آنها آشنايند، هر كس را در جاى مناسب مى نشانند و هر كار را در موقع مناسب انجام مى دهند.
جمله «لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ ...» و «لَا يَدْخُلُ النَّارَ ...» تأكيدهايى است بر آنچه در جمله هاى قبل گفته شد؛ زيرا هنگامى كه بپذيريم آنها از طرف خدا تعيين شدند، كسى كه آنها را به رسميت بشناسد و آنان اعمالش را صحيح بشناسند، به يقين، اهل بهشتند و كسى كه آنها را انكار كند، در واقع، فرمان خدا را انكار كرده، و چنين كسى سزاوار دوزخ است؛ همچنين كسى كه آنها اعمالش را منكَر بشمرند او نيز دوزخى است.
بديهى است همه اين تعبيرات با مذهب شيعه سازگار است كه تعيين امام(عليه السلام) را از سوى خدا به وسيله پيغمبر(صلی الله عليه وآله) يا امام(ع) پيشين مى دانند و او را معيار تشخيص حق از باطل مى شمرند و به يقين كسى كه مردم او را با فكر برگزينند و اى بسا خطاكار و ستمكار از آب درآيد داراى چنين مقاماتى نيست. حديث معروف «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ اِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيْتَةً جَاهِلِيَّةً»(2)؛ (كسى كه بميرد و امام زمان خود را نشناسند، مرگ او مرگ جاهليّت است).
عجب اين است كه «ابن ابى الحديد» در اينجا اصرار دارد كه جمله هاى بالا درباره تمام خلفا كه بعد از پيامبر(صلى الله عليه و آله) روى كار آمدند صادق است؛ در حالى كه امام(عليه السلام) در جمله قبل از آن، نكوهش شديدى از حكومت عثمان كرده بود و اين مطلب با آنچه «ابن ابى الحديد» استنباط كرده در تناقض آشكار است.
چگونه ممكن است پيشواى ضعيفى كه تمام مقامات كشور اسلامى و بيت المال را در اختيار اقوام و بستگان فرصت طلب و هوی پرست خود گذاشته است و به همين جهت، مسلمانان قيام كردند و خون او را مباح شمردند و غالب صحابه نيز در برابر آن سكوت نمودند، مصداق «قُوّامُ اللهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ عُرَفائُهُ عَلَى عِبادِهِ» باشد؟ و هر كس او را انكار كند وارد دوزخ شود و هر كس او را قبول كند وارد بهشت گردد؟
در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مى خوانيم كه به اميرمؤمنان علي(عليه السلام) فرمود: «ثَلَاثٌ أُقْسِمُ أَنَّهُنَّ حَقٌّ، إِنَّكَ وَ الْأَوْصِيَاءَ مِنْ بَعْدِكَ عُرَفَاءُ، لَا يُعْرَفُ اللهُ إِلَّا بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِكُمْ وَ عُرَفَاءُ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَكُمْ وَ عَرَفْتُمُوهُ وَ عُرَفَاءُ لَا يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَكُمْ وَ أَنْكَرْتُمُوهُ»(3)؛ (سه چيز است كه سوگند ياد مى كنم، همه حقّ است، تو و امامان بعد از تو عرفاء و سرشناسانى هستيد، كه خدا را جز از طريق معرفت شما [و راهنمايى و هدايتتان] نمى توان شناخت. و عرفايى هستيد كه هيچ كس وارد بهشت نمى شود؛ مگر كسى كه شما او را شناخته ايد و او شما را شناخته، و عرفايى هستيد كه هيچ كس داخل دوزخ نمى شود؛ مگر آنها كه شما را انكار كنند و شما آنها را انكار كنيد).(4)