آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

واژه «اُمّى» درباره پیامبر(ص)، می تواند اشاره به سه مفهوم باشد: «درس نخوانده»، «از ميان امت برخاسته» و «در شهر مكه تولد يافته».

از ويژگى هاى پيامبر(صلى الله عليه وآله)، اين بود كه هرگز نزد استادى درس نخواند، گرچه اين معنا در ابتداء نقص به نظر مى رسد؛ ولى در مورد شخص پيامبر(صلى الله عليه وآله) يك نقطه قوت به شمار مى رود؛ چرا كه بعد از آوردن قرآن با آن عبارات و محتوا و معارف عالى، ديگر كسى در اين كه قرآن از ناحيه خدا است و زاييده فكر يك انسان درس نخوانده نيست شك نمى كرد، چنانكه در آيه 48 سوره عنكبوت مى خوانيم: «وَمَا كُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتَاب وَلاَ تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذاً لَّارْتابَ الْمُبْطِلُونَ»؛ (تو هرگز پيش از اين هيچ كتابى نمى خواندى و با دست خود چيزى نمى نوشتى، مبادا كسانى كه در صدد [تكذيب و] ابطال سخنان تو هستند، شك و ترديد كنند).
در دو آيه از قرآن نيز صريحاً عنوان اُمّى بر پيامبر(صلى الله عليه وآله) اطلاق شده و خداوند از پيامبر به «النّبىُّ الاُمّىّ» تعبير مى آورد.(1) همچنين در يك آيه نيز به طور ضمنى اين عنوان براى او ذكر شده، و اينگونه مى فرمايد: «هُوَ الَّذِى بَعَثَ فِى الاُْمِّيِّينَ رَسُولا مِّنْهُمْ»؛ (او كسى است كه در ميان جمعيّت درس نخوانده پيامبرى از خودشان برانگيخت).(2)
و مى دانيم معروف ترين تفسير براى امّى همان درس نخوانده بودن است؛ چرا كه اُمّ به معناى مادر است و امّى به كسى گفته مى شود كه به همان حالت كه از مادر متولد شده مانده، و مكتب و استادى را درك نكرده؛ هر چند بعضى آن را به معناى كسى كه از ميان امت و توده مردم برخاسته، نه از ميان اشراف و جباران، تفسير كرده اند، و بعضى ديگر آن را به معناى كسى كه در مكه متولد شده يا از مكه برخاسته مى دانند؛ چرا كه يكى از نام هاى مكّه امّ القُرى است. روايات نيز در اين زمينه متفاوت است؛ ولى مانعى ندارد كه واژه «اُمّى» اشاره به هر سه مفهوم باشد: درس نخوانده، از ميان امت برخاسته، و در شهر مكه تولد يافته.(3)