آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به بیان قرآن، چهره هاى نورانى از آنِ كسانى است كه نور ايمان از درون جانشان به حكم «يوم البروز» بودن قيامت در چهره هايشان نمايان مى شود و به همين دليل غرق رحمت خدا هستند و جاودانه در آن خواهند ماند؛ اما تاريك دلان بى نور، كافران بى ايمان و مجرمان سياه دلى هستند كه ظلمت درونشان به برون شان كشيده شده و اين روسياهان، غرق عذاب الهى خواهند بود و به آنها گفته مى شود: «بچشيد عذاب الهى را به خاطر كفرتان».

تعبیر «يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ» يك بار در قرآن مجيد آن هم در مورد رستاخیز آمده که بيانگر يكى از ابعاد آن روز بزرگ و حامل پيام مهمى از عرصه محشر است، آنجا که مى فرمايد: (عذاب هاى بزرگ نفاق افكنان، روزى خواهد بود كه صورت هايى سفيد و صورت هايى سياه مى گردد)؛ «يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ».(1) چهره هاى نورانى از آنِ كسانى است كه نور ايمان از درون جانشان به حكم «يوم البروز» بودن قيامت در چهره هايشان نمايان مى شود و به همين دليل (غرق رحمت خدا هستند و جاودانه در آن خواهند ماند)؛ «اَمَا الَّذِيْنَ اَبْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفى رَحْمَةِ الله هُمْ فيها خالِدُونَ».(2)
اما تاريك دلان بى نور، كافران بى ايمان و مجرمان سياه دلى هستند كه ظلمت درونشان به برون كشيده شده و اين روسياهان، غرق عذاب الهى خواهند بود و به آنها گفته مى شود: «فَذُوْقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُم تكْفُرُونَ»(3)؛ (بچشيد عذاب الهى را به خاطر كفرتان!). تعبير فوق به صورت هاى ديگرى در آيات قرآن مجيد نيز منعكس است. در يك جا مى فرمايد: (گويى صورت آنها [كسانى كه مرتكب گناهان پى در پى مى شوند] را پاره هاى تاريك شب سياه پوشانيده است!)؛ «كَاَنَّما اُغْشِيْتَ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّيْلِ مُظْلِماً».(4) و در جاى ديگر مى فرمايد: (صورت هايى در آن روز، گشاده و نورانى است و خندان و مسرور است)؛ «وُجُوهٌ يَوْمَئِذ مُسْفِرَةٌ * ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ».(5) (و صورت هايى در آن روز غبارآلود است و دود و تاريكى آنها را پوشانيده!)؛ «وَ وُجُوْهٌ يَوْمَئِذ عَلَيْها غَبَرَةٌ - تَرْهَقُها فَتَرَةٌ».(6)
اما در این که چه موقع اين مسأله رخ مى دهد و صورت هايى نورانى و صورت هايى تاريك مى گردد؟ بعضى آن را به هنگام جدايى صفوف از يكديگر و بعضى آن را به هنگام مشاهده نامه اعمال و بعضى به هنگام برخاستن از قبور يا قرار گرفتن در برابر ميزان عدل الهى دانسته اند. ولى از آن جا كه روز، روز بروز و ظهور حقايق اشخاص و اعمال است به نظر مى رسد كه اين مسأله از همان آغاز قيام از قبرها صورت مى گيرد و ادامه دارد. در این که چه اشخاصى داراى چهره نورانى و چه افرادى روسياهند؟ مفسّران احتمالات گوناگونى داده و گاه آنها را در اشخاص معيّنى محدود ساخته اند؛ ولى ظاهر اين است كه تمام اهل ايمان و صالح العمل در زمره روسفيدانند و تمام اهل كفر و مجرمان در صف سيه رويان.
آخرين سخن اين كه بعضى از مفسّران خواسته اند اين دو تعبير را بر مفهوم مجازى آن حمل كنند و گفته اند سفيدى اشاره به سرور و خوشحالى و سياهى اشاره به غم و اندوه است(7) ولى هيچ موجبى براى ارتكاب چنين خلاف ظاهرى وجود ندارد، بلكه آيه را بايد بر همان معناى حقيقى آن حمل كرد، وقتى قرآن مى گويد: (مؤمنان نورشان از پيش رو و از سمت راست آنها در عرصه محشر حركت مى كند)؛ «يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ اَيْديهِمْ وَ بِاَيْمانِهِمْ»(8) چه جاى تعجّب كه صورت هايى سفيد و نورانى و صورت هايى سياه و تاريك باشد؟ راستى چه وحشتناك است آن روز كه آنچه در قلب و جان انسان است در صورت او نمايان مى گردد. روز رسوايى بزرگ براى سياه دلان و روز افتخار عظيم براى روشن دلان و همين امر سبب مى شود كه مؤمنان از همان آغاز مورد احترام و تكريم در عرصه محشر باشند و كافران و مجرمان مورد لعن و نفرين!(9)