آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره شگفتيهای آفرینش در نهج البلاغه بیاناتی دارند؛ ازجمله اینکه: خداوند از درياى پهناور و موّاج [که از مواد مذاب و گازهای سوزان تشکیل شده بود] لايه خشك و جامدى آفريد [که تشکیل دهنده ی کرات و سیارات بود] سپس هفت آسمان به صورت طبقاتی آفرید، همه آنها به فرمان او و در اندازه اى كه او تعيين كرده بود قرار گرفتند، و زمينى به وجود آورد كه درياى عظيم و مسخّر شده اى آن را با آرامش حمل می کرد، و آبهاى جارى آن با اقتدار او ساكن شد، و امواجش آرام گرفت.

امام علی(عليه السلام) در آغاز خطبه211 نهج البلاغه دست مخاطبان خود را گرفته و به آغاز آفرينش جهان مى برد تا عظمت و شگفتيهاى آفرينش را به آنها نشان دهد، مى فرمايد: (از اقتدار و جبروت خداوند و آفرينش بديع و دقيق او اين است كه از آب درياى پهناور و موّاج و متراكم كه امواجش سخت به هم مى خورد و صداى عظيمى از آن بر مى خاست، لايه خشك و جامدى آفريد)؛ «وَ كَانَ مِنِ اقْتِدَارِ جَبَرُوتِهِ، وَ بَدِيعِ لَطَائِفِ صَنْعَتِهِ، أَنْ جَعَلَ مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ الزَّاخِرِ(1)الْمُتَرَاكِمِ الْمُتَقَاصِفِ(2)، يَبَساً جَامِداً».
«اقتدار» از ريشه قدرت و نيز «جبروت» كه صيغه مبالغه است، معناى سلطه كامل را دارند. بنابراين سرچشمه آفرينش عظيم آسمانها و زمين از يك سو قدرت عظيم پروردگار و از سوى ديگر ابداع لطيف و ظريف اوست. ممكن است كسانى باشند كه در يك كار بزرگ، دقت و ظرافت را فراموش كنند و يا يك كار ظريف و دقيق را در ابعاد وسيع نتوانند انجام دهند، امّا خداوند قادر متعال اين دو را در آفرينش زمين و آسمانها به هم آميخته، هم داراى عظمت است و هم دقت و ظرافت.
امام(عليه السلام) در اين خطبه همانند خطبه اوّل و خطبه 91 نهج البلاغه، مى فرمايد: «آغاز آفرينش از آب بوده است» ولى به يقين منظور از اين آب، آبهاى معمولى امروز نيست، بلكه توده عظيم مذاب و موّاجى است كه خداوند با قدرت بى پايانش آن را آفريد. اين مادّه مذاب با گذشت زمان، به بخشهاى جامدى تبديل شد و آن بخشها زمين و كرات آسمانى را تشكيل دادند. اين سخنى است كه با فرضيّات علمى امروز در پيدايش جهان نيز سازگار است. قابل توجّه اينكه تعبير «مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ الزَّاخِرِ» نشان مى دهد بخشى از اين درياى عظيم تبديل به كرات آسمانى شدند و بخشى باقى ماند. اين نيز با كشفيّات علم امروز سازگار است كه مى گويد: هنوز بخشهاى عظيمى از توده هاى گازهاى سوزان يا مواد مذاب در آسمانها وجود دارد كه تبديل به كراتى همانند كرات منظومه شمسى نشده است.
و در ادامه اين سخن، از پيدايش آسمانهاى هفتگانه سخن گفته و مى فرمايد: (سپس از آن طبقاتى آفريد و آنها را از هم باز كرد و هفت آسمان را تشكيل داد بعد از آنكه به هم پيوسته بودند، همه آنها به فرمان او برقرار ماندند و در حدّ و اندازه اى كه او تعيين كرده بود قرار گرفتند)؛ «ثُمَّ فَطَرَ مِنْهُ أَطْبَاقاً(3)، فَفَتَقَهَا سَبْعَ سَماوَات بَعْدَ ارْتِتَاقِهَا(4)، فَاسْتَمْسَكَتْ بِأَمْرِهِ، وَ قَامَتْ عَلى حَدِّهِ».
اين سخن برگرفته از همان چيزى است كه در سوره انبياء، آيه 30 آمده است كه مى فرمايد: «أَوَلَمْ يَرَى الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الاَْرْضَ كَانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَىْء حَىّ»؛ (آیا کافران ندیدند که آسمانها و زمین به هم پیوسته بودند، و ما آنها را از یکدیگر جدا ساختیم; و هر چیز زنده اى را از آب آفریدیم؟! آیا ایمان نمى آورند؟!). روشن است كه منظور از مشاهده در اين آيه شريفه مشاهده حسى و با چشم نيست، بلكه از طريق علم و دانش و مشاهده درونى است.
فرضيّات علم امروز نيز مى گويد آسمانها و زمين در آغاز به صورت توده واحد عظيمى از گازها و موادّ مذاب بود كه بر اثر گردش به دور خود يا عوامل ديگر، قطعاتى پشت سر يكديگر از آن جدا شد و به گوشه اى از فضا پرتاب گشت و كرات و منظومه ها و كهشكانها را تشكيل داد. آنگاه امام به بيان آفرينش زمين مى پردازد و مى فرمايد: (و زمينى به وجود آورد كه درياى عظيم و مسخّر شده اى آن را بر دوش خود حمل مى كرد. دريايى كه در برابر فرمانش خاضع و در مقابل هيبتش تسليم بود و آبهاى جارى آن از خشيّت او ساكن شد [و امواجش آرام گرفت])؛ «وَ أَرْسَى(5)أَرْضاً يَحْمِلُهَا الاَْخْضَرُ(6)الْمُثْعَنْجِر(7)،وَ الْقَمْقَامُ(8)الْمُسَخَّرُ، قَدْ ذَلَّ لاَِمْرِهِ، وَ أَذْعَنَ لِهَيْبَتِهِ، وَ وَقَفَ الْجَارِي مِنْهُ لِخَشْيَتِهِ».
اين سخن ممكن است اشاره به بارانهاى عظيم سيلابى باشد كه در آغاز پيدايش زمين همه كره زمين را به صورت دريايى عظيم به هم پيوسته فرا مى گرفت و با گذشت زمان، آبها در زمين فرو نشستند و خشكيها كه مجموعاً يك چهارم كره زمين را تشكيل مى دهند از زير آب سر برآوردند، آبها آرام گرفتند و زمينها براى زندگى انسان و ساير موجودات زنده خشكى آماده شدند.(9)