آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره مراحل آفرينش آسمان ها می فرماید: «به آسمان ها در حالى كه به صورت دود بود، فرمان داد [فرمانى تكوينى، براى پيمودن مراحل خلقت و تكامل]، سپس [خلقت، وارد مرحله تازه اى شد] و در اين هنگام، میان بخش هاى مختلف آن پيوند برقرار گشت، سپس آسمان ها را از هم جدا ساخت و درهاى بسته آنها را باز گشود [و در ميان آنها فاصله انداخت]، و نگهبانانى از شهاب هاى ثاقب [و پر نور] بر هر راهى گماشت، آن ها را با دست قدرتش از اينكه گرفتار حركات ناموزون گردند [در ميان فضا] نگاهداشت و به آنها فرمان داد كه تسليم امر او [و قوانين آفرينش] باشند!».

امام علي(عليه السلام) در فرازی از خطبه 91 «نهج البلاغه» در ضمن پنج جمله، مراحل آفرينش آسمان ها را شرح مى دهد. نخست مى فرمايد: (به آسمان ها در حالى كه به صورت دود بود، فرمان داد [فرمانى تكوينى، براى پيمودن مراحل خلقت و تكامل])؛ «وَ نَادَاهَا بَعْدَ إِذْ هِيَ دُخَانٌ». اين جمله، در حقيقت اشاره به نخستين مرحله آفرينش جهان است كه در «قرآن مجيد» نيز در آيه 11 سوره «فصّلت» آمده است: «ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّماءِ وَ هِىَ دُخَانٌ»(1)؛ (سپس به تدبير آسمان پرداخت؛ در حالى كه به صورت دود بود). اين همان چيزى است كه دانشِ امروز نيز آن را تأييد مى كند و مى گويد: تمام جهان در آغاز به صورت توده بسيار عظيمى از گاز بود.
در جمله دوّم مى افزايد: (سپس [خلقت، وارد مرحله تازه اى شد] و در اين هنگام، میان بخش هاى مختلف آن پيوند برقرار گشت)؛ «فَالْتَحَمَتْ عُرَى أَشْرَاجِهَا».
با توجه به اينكه «إلتحام» به معناى به هم پيوستن و «عرى» جمع «عُرْوه» به معناى دستگيره و «أَشْراج» جمع «شَرَج» به معناى شكاف است، مفهوم جمله بالا اين مى شود كه: خداوند آن توده عظيم دود مانند را، فشرده ساخت، شكاف ها را برطرف ساخت و اطراف آن را به هم پيوند داد، گويى اين شكاف ها همچون جعبه هايى است كه دستگيره هاى آن را براى محفوظ ماندن به هم مى بندند و مرتبط مى سازند. اين جمله نيز با دانشِ امروز كه خبر از فشردگى توده گازى شكل - به سبب جاذبه درونى مى دهد - هماهنگ است.
در جمله سوم مى افزايد: (سپس آسمان ها را از هم جدا ساخت و درهاى بسته آنها را باز گشود [و در ميان آنها فاصله انداخت])؛ «وَ فَتَقَ بَعْدَ الْإِرْتِتَاقِ صَوَامِتَ أَبْوَابِهَا». اين تعبير، ممكن است اشاره به نظرات دانشمندان روز باشد كه معتقدند توده گازى شكل نخستين، بر اثر يك انفجار عظيمى كه در درونش رخ داد، متلاشى شد و ستارگان و كهكشان ها به وجود آمدند.
در چهارمين جمله اشاره به آفرينش شهاب هاى آسمانى مى كند كه به صورت يك خط نورانى در آسمان به چشم مى خورد و سپس خاموش مى شود و مى فرمايد: (و نگهبانانى از شهاب هاى ثاقب [و پر نور] بر هر راهى گماشت)؛ «وَ أَقَامَ رَصَداً مِنَ الشُّهُبِ الثَّوَاقِبِ عَلَى نِقَابِهَا». درست است كه شهاب از نظر علم امروز، چيزى جز سنگ هاى به ظاهر سرگردان كه به جوّ كره زمين نزديك مى شوند و بر اثر تصادم با آن آتش مى گيرند نمى باشد؛ ولى هيچ مانعى ندارد كه شهاب ها مأموريت پاسدارى از فضاى آسمان را در برابر شياطين داشته باشند؛ هر چند نه شيطان براى ما قابل مشاهده است و نه حركات شُهُب براى ما دقيقاً معلوم مى باشد.(2)
در چهارمين و پنجمين جمله، به مطلب مهمّ ديگرى در رابطه با نظام كواكب آسمان اشاره كرده، مى فرمايد: (آن ها را با دست قدرتش از اينكه گرفتار حركات ناموزون گردند [در ميان فضا] نگاهداشت و به آنها فرمان داد كه تسليم امر او [و قوانين آفرينش] باشند!)؛ «وَ أَمْسَكَهَا مِنْ أَنْ تُمُورَ(3) فِي خَرْقِ الْهَوَاءِ بِأَيْدِهِ(4)‏ وَ أَمَرَهَا أَنْ تَقِفَ مُسْتَسْلِمَةً لِأَمْرِهِ». اين تعبير، هماهنگى روشنى با علم روز دارد كه مى گويد: ستارگانِ آسمان و منظومه ها و مجموعه هاى آن، تحت تأثير نيروى جاذبه - كه متناسب با جرم آن هاست - و نيروى دافعه - كه بر اثر حركت و نيروى گريز از مركز در آن ها پيدا مى شود - در مدارهاى خود در حركتند؛ بى آنكه تكيه بر جايى داشته باشند و كمترين انحرافى از مدار خود پيدا كنند.(5)