پاسخ اجمالی:
«دريا» تاريخچه بسيار كهن و اسرارآميزى دارد؛ ولى از آن مهم تر منافعى است كه در اختیار انسان قرار می دهد. مانند: 1- دريا در كشتيرانى و حمل و نقل انسان و کالا اهميت حياتى دارد. 2- درياها، منبع عظیم مواد غذائى است. 3- درياها سرشار از نفت و مواد معدنی است. 4- انسان ها از گذشته از نیروی جزر و مد دریا برای تولید برق یا آبیاری مزارع استفاده می کردند. 5- دریا محل استخراج زيورآلات مختلف است. 6- جریان های دریایی، هوای زمین را تعدیل می کنند. 7- استفاده از آب دريا در بهداشت و حفظ سلامتى انسان مفید است. و... .
پاسخ تفصیلی:
هيچ كس در زمان تشکیل درياها وجود نداشت، تا طرز پيدايش آنها را ببيند. ولى عقيده دانشمندان بر اين است كه اين كره خاكى ما، بعد از جدا شدن از خورشيد، داغ و سوزان بود؛ كم كم سرد شد، و پوست آن مانند پوست يك سيب پخته چين و چروك و پستى و بلندى پيدا كرد، و كوه ها و بستر درياها نمايان گشت.
ممكن است سؤال شود: آب درياها از كجا به وجود آمده اند؟ در اينجا دو عقيده مطرح شده است: بعضى معتقدند اين آب ها از تركيب اكسيژن و ئيدروژن در اعماق كره زمين تشكيل شد؛ و مانند چشمه هاى جوشانى كه هم اكنون از اعماق زمين بيرون مى آيد بيرون آمدند، و به تدريج پستى هاى قشر زمين را پر كردند. ولى نظر معروف تر اين است كه آسمان اطراف كره زمين را ابرهاى متراكمى پوشانده بود؛ و همين كه ابرها سرد شدند به شكل باران هاى سيلابى فرو ريختند. هزاران سال باران باريد و آنچنان طوفانى سراسر اين كره خاكى را فرا گرفت كه به تصور نمى آيد؛ و درياها به وجود آمدند. البته تا مدّت زيادى تلاطم بى نظيرش هم اعماق درياها را مى سائيد و هم صخره ها و سواحل را، و تدريجآ آرام گرفت، و به صورت كنونى در آمد.
به هر حال دريا تاريخچه بسيار كهن و اسرارآميزى دارد؛ ولى از آن مهم تر بركات و منافعى است كه امروز از درياها براى انسان حاصل مى شود كه ما مى توانيم فهرست وار به قسمتى از آن اشاره كنيم:
1- حمل و نقل:
دريا در كشتيرانى و حمل و نقل انسان و کالا اهمّيّت حياتى دارد؛ و همانگونه كه اشاره كرديم مهمترين وسيله انسان ها براى حمل و نقل همين درياها هستند. به خصوص اينكه خطوط دريائى به طور طبيعى به تمام نقاط زمين مى رسد، كافى است به اين حقيقت توجّه كنيم كه امروز كشتى هاى غول پيكر نفتى اى ساخته اند كه قادر است پانصد هزار تن نفت را در خود جاى دهد و به هر نقطه اى ببرد!(براى حمل اين محموله بيست و پنج هزار کامیون بيست تنى لازم است!)
2- مواد غذایی:
يكى ديگر از مهم ترين فوائد درياها، منبع عظیم مواد غذائى است كه در آنها وجود دارد. براى پى بردن به اهمّيّت اين موضوع كافى است بدانيم كه در هر سال بيست و شش ميليون تن ماهى از درياها صيد مى شود؛ و البته اين آمار مربوط به حدود سى سال پيش است، و مسلّما امروز اين رقم افزايش زيادى پيدا كرده است.
نه تنها انسان كه بسيارى از پرندگان نيز خوراك خود را از درياها مى گيرند؛ و اين خود صرفه جويى در مصرف مواد غذائى خشكى ها است. با محاسبه اى كه بعضى از دانشمندان كرده اند؛ مى گويد: تنها پرندگان دريائى ساكن كوه هاى ساحلى و جزائر صخره اى در سال دو ميليون و پانصد هزار تن ماهى مى خورند! علاوه بر اينكه امروز قسمت مهمّى از مواد غذائى براى مصرف مرغدارى ها، از استخوان هاى ماهيان دريا، و خود اين ماهى ها به دست مى آيد. يعنى به طور مستقيم در تغذيه انسان دخالت دارد.
3- مواد گياهى و داروئى:
از هر هكتار از دريا، پانصد تن علف سبز بدست مى آيد؛ در صورتى كه بهترين مزارع ما بيش از چهار تن حاصل نمى دهد! در بعضى از كشورها از اين علف ها براى تغذيه دام ها استفاده مى كنند؛ و خاكستر آن را نيز به عنوان كود در مزارع به كار مى برند. از علف هاى دريائى مواد مختلفى همچون الكل هاى جامد، سلولز، نشاسته و مواد ژلاتينى به دست مى آورند كه در صنعت شيميائى و تهيه غذا (و بعضى از داروها) مورد استفاده قرار مى گيرد.
4- مواد معدنى و نفت:
درياها سرشار از معادن است؛ قسمتى از اين معادن در اعماق درياها است، و قسمت مهمّى در آب دريا شناور است. از جمله فلزاتى را كه از آب دريا مى توان گرفت، «منيزيوم» است كه در صنايع مورد استفاده است؛ و همچنين پتاسيم و برم و سلفات سديم و غير اينها است. دانشمندان مى گويند: بيش از چهل عنصر در آب دريا وجود دارد كه ارزش صنعتى قابل ملاحظه دارند. حتى در آب درياها طلا يافت مى شود، منتهی هنوز استخراج بسيارى از اين فلزات هزينه سنگينى دارد و مقرون به صرفه نيست؛ شايد روزى انسان بتواند از طرق سهل ترى به آنها دست يابد.
بعضى از كمپانى هاى بزرگ، از مواد معدنى دريا بيش از پانصد محصول مختلف مى سازند؛ همچنين در آب دريا ميليون ها ميليون تن مواد معدنى وجود دارد. اصولا نفت كه از گرانبها ترين فرآورده ها است از هديه هاى دريا به شمار مى آيد، زيرا در زمان هاى قديم ميليون ها جاندار دريایی در بسترهاى عظيم دريا گرد آمدند، و چون قارّه ها بالا آمد زير ماسه ها و خاك هايى كه بعدا به سنگ مبدّل شد مدفون گرديدند، و نفتى كه از آن حاصل شد در اعماق زير باقى ماند.
يكى از مهمترين مواد معدنى كه از دريا استخراج مى شود نمك است. نمك در زندگى انسان نقش مهمّى دارد، و در گذشته به خاطر كمبود آن از چنان اهميّتى برخوردار بود كه نوشته اند سربازان رومى غالبا حقوق خود را به صورت نمك دريافت مى كردند! و حتى در روسيه شورش هاى نمكين، به خاطر افزايش نرخ نمك به وجود آمد! مهمترين منبع استخراج نمك دريا است؛ و حتى در بعضى از نقاط، لايه هاى نمكى كه به قطر هشتصد متر در خشكى ها وجود دارد نيز از آثار درياهايى است كه زمانى سراسر روى زمين را فرا گرفته بود. مصرف ساليانه نمك را در كل دنيا بيست و دو ميليون تن محاسبه كرده اند؛ كه اگر انسان تنها ذخيره هاى نمك معدنى خشكى ها را بخواهد مصرف كند، دير يا زود تمام مى شود در حالى كه دريا منبع تمام نشدنى نمك است. زيرا نمك هاى موجود در دريا مى تواند جواب گوى يك ميليون و هفتصد هزار سال نيازهاى بشر باشد!
5- بهترين توليد كننده انرژى:
انسان از قديم الايّام به اين نكته توجّه پيدا كرده است كه با مهار كردن آب هايى كه از مد درياها روى هم متراكم مى شوند مى تواند در موقع جزر توليد انرژى كند، و از آن براى گردش آسياب ها و غير آن استفاده كرد. محاسبات دانشمندان امروز نشان مى دهد كه از اين نيرو مى توان برق زيادى توليد كرد؛ و از آن به عنوان مهمترين منبع توليد نيرو كمك گرفت. جزر و مد آب درياها كه در شبانه روز دو مرتبه بر اثر جاذبه ماه صورت مى گيرد؛ سطح آب درياها را به مقدار زيادى بالا و پايين مى برد، و اين موضوع علاوه بر مسأله انرژى كه به آن اشاره شد؛ در آبيارى سواحل فوق العاده مؤثّر است. چرا كه در مصّب رودخانه اى كه به دريا مى ريزند دريائى از آب شيرين وجود دارد؛ آب شيرين در ساحل به عقب رانده مى شود و بسيارى از زمين ها را زير پوشش خود قرار مى دهد، لذا انسان ها از زمان هاى قديم با كندن نهرها در اينگونه مناطق، زمين هاى فراوانى را زير كشت برده اند. امروز در ساحل خليج فارس شايد ميليون ها نخل وجود دارد كه تنها از همين طريق آبيارى مى شود؛ زيرا آب تا فاصله زيادى از ساحل عقب نشينى مى كند. اين آب شیرین و گوارا كه در كنار آب شور قرار گرفته است، و با آن آميخته نمى شود؛ سرمايه بزرگى براى ساحل نشينان اين منطقه است.
6 - زيورآلات مختلف:
يكى ديگر از منافع درياها كه در آيات فوق نيز مخصوصا به آن اشاره شده است، زيورآلاتى است كه از دريا گرفته مى شود؛ مانند: مرواريد كه در دل صدف هاى مخصوصى پرورش مى يابد، و مرجان كه نوعى از جانوران دريا است؛ ولى به صورت شاخه هاى درختان است كه منظره بسيار زيبا و دل انگيزى دارد؛ و علاوه بر جنبه زينتى در طب نيز مورد استفاده قرار مى گيرد.
7- تعديل هوا به وسيله جريان هاى دريائى:
نه تنها بادهايى كه از درياها به خشكى ها مى وزد در مرطوب ساختن و معتدل نمودن هواى آنها مؤثّر است؛ بلكه اگر تعجب نكنيد در دل اقيانوس هاى جهان رودهاى عظيمى در حركت است كه از مناطق گرم به نقاط سرد و بالعكس حركت مى كند؛ و در مجموع تأثير فوق العاده‌اى در تعديل هواى كره زمين دارد.
يكى از نيرومندترين آنها «گلف استريم» است؛ اين رود عظيم از سواحل آمريكاى مركزى حركت مى كند و سراسر اقيانوس اطلس را مى پيمايد، و به سواحل اروپاى شمالى مى رسد. اين آبها كه از مناطق نزديك به خط استوا حركت مى كنند، گرم اند؛ حتى گاهى رنگ آنها با رنگ هاى مجاور متفاوت است، و جالب اينكه اين رود عظيم دريائى (گلف استريم) حدود صد و پنجاه كيلومتر عرض دارد، و عمق آن چند صد متر است؛(1) و در بعضى از مناطق سرعت آن به قدرى است كه در يك روز صد و شصت كيلو متر راه را طى مى كند! و حرارت آن با آب هاى مجاور ده تا پانزده درجه تفاوت دارد. «گلف استريم» بادهاى گرمى به وجود مى آورد؛ و مقدار زيادى از حرارت خود را به كشورهاى شمالى قاره اروپا مى دهد، و هواى اين مناطق را بسيار مطبوع مى كند، و اگر اين جريان نبود شايد زندگى در اين كشورها بسيار سخت و بعضا غير ممكن بود!
عجب اينكه اين رودهاى عظيم دريائى كه عامل اصلى پيدايش آنها تفاوت درجه حرارت منطقه استوائى زمين و مناطق قطبى است با آب هاى اطراف خود كمتر آميخته مى شوند؛ و هزاران كيلومتر راه را به همان صورت مى پيمايند، و مصداق جالبی برای این آیه است: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتِقيانِ بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لايَبْغِيانِ»(2)؛ (دو دریاى مختلف [شور و شیرین، گرم و سرد] را در کنار هم قرار داد، در حالى که با هم تماس دارند * در میان آن دو مانعى است که یکى بر دیگرى غلبه نمى کند [و به هم نمى آمیزند]).
8- استفاده طبى از آب دريا:
نيازى به توضيح ندارد كه آب دريا براى بدن و اعصاب انسان آثار مفيدى دارد؛ و به همين دليل امروز در غالب نقاط دنيا استفاده از آب دريا براى درمان بعضى از بيمارى هاى جلدى و عصبى، و يا براى بهداشت و حفظ سلامت و تندرستى كاملا رائج است؛ و اگر آلودگى‌هاى اخلاقى كه با اين مسأله آميخته شده، حذف شود؛ استفاده از آب دريا مى‌تواند منبعى براى سلامت و نشاط انسان ها گردد.
9- منبع اصلى آب هاى روى زمين:
مهم ترين و بزرگ ترين و گسترده ترين فايده دريا همان بخاراتى است كه از آن بر مى خيزد، و سپس تشكيل ابر مى دهد؛ و اين ابرها به سوى زمين هاى خشك و تشنه رانده مى شوند، و آنها را حيات مى بخشند.
10- تهيه آب شيرين:
امروز در بسيارى از مناطق كه دسترسى به آب شيرين ندارند اين مادّه حياتى را از طريق تقطير آب دريا به دست مى آورند؛ و در سايه آن مناطق غير مسكونى، مسكونى شده است.
اينها قسمتى از منافع و بركات درياها است كه انسان تا به امروز به آن واقف شده، و معلوم نيست در آينده چه منافع ديگرى در اختيار انسان قرار مى گيرد؛ و اينجا است كه به عظمت اين تعبير قرآنى «وَسَخّرَ لَكُمُ البَحْرَ»؛ (خداوند دريا را مسخر شما ساخت و در خدمتتان قرارداد) به خوبى واقف مى شويم.(3)،(4)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.