با توجه به اينكه انسان موجودی فرهنگی است و هر گونه اصلاح در وضع جامعه بدون نفوذ در فكر و روح او امكان پذير نيست؛ لذا در جوامع امروزى براى رسيدن به اهداف سياسی، اقتصادی و ... سعى مى کنند در فرهنگ ملّت ها نفوذ كنند. در برنامه حكومت اسلامى كه از متن قرآن و سنّت استنباط مى شود، روى مسائل فرهنگى، تعليم و تربيت و تبشير و انذار تكيه شده و برنامه هاى گوناگونى در اشكال مختلف براى اين معنى در نظر گرفته اند.

به اعتقاد «گلادستون» سه چيز تا در ميان مسلمانان وجود دارد آنها در خطر هستند: 1. تا زمانى كه قرآن قرائت و تلاوت و حفظ و تفسير مى شود. 2. تا زمانى كه مسلمانان به حجّ رفته، و مناسك حجّ را بجا آورده، و بر گِرد خانه كعبه چرخيده و با فلسفه و اسرار حجّ آشنا مى شوند. 3. تا زمانى كه صبح و شام نام محمّد بر فراز مأذنه ها بُرده مى شود. بنابراين بايد قرآن را آتش زد و كعبه را ويران ساخت و نام محمّد را از ذهنها پاك كرد.

از جمله مراكزى كه به نشر فرهنگ اسلامى كمك مي كند وجود مساجدي مانند مسجدالحرام، مسجدالنبي و مسجد كوفه است كه از مراكز مهمّ فرهنگى اسلام اند؛ چراكه با عبادت در آنها، دل و جان مسلمانان غرق نور و معنويّت شده و ارتباط فرهنگى با ساير مسلمين برقرار مي شود. اين مساجد از صدر اسلام و بعد از آن محل درس و بحث بوده‌ و علماى بزرگ در آنها به تعليم علوم و پرورش شاگردان پرداخته اند. به علاوه، وجود زيارتگاه هاى پيشوايان بزرگ اسلام وسيله خوبى براى مبادله اطلاعات و انتقال معلومات و مبارزه با تهاجم فرهنگ هاى بيگانه است.

نيكسون یکی از رؤسای جمهور آمريكا در كتابش حقايق مهمي را درباره اسلام بیان می کند و خطر عمده را متوجه اسلام اصیل مي داند و معتقد است براي نابودي آن باید حتي با دشمن نیز متحد شد. از دیدگاه او زيربناى سياست آمريكا عبارت است از: ايجاد اختلاف، دامن زدن به ناسيوناليسم افراطى، روى كار آمدن دولت هاى دست نشانده، ايجاد وابستگى ها و ايجاد فشار در ميان نسل جوان و فعّال از طريق مواد مخدّر و امور ديگرى مانند آن.

گسترش اسلام در جزیره العرب و سایر نقاط با جنگ و شمشیر نبود، بلکه عواملی مانند شخصیت پیامبر(ص) و نوع رسالت حضرت، سبب توسعه اسلام گردید. نخست شخصیت پیامبر(ص) که از قبیله قریش و از خانواده هاشمی بودند، امتیاز ویژه ای از حیث پاکی، قداست و زعامت داشت که قابل مقایسه با هیچ قومی نبود. از سویی اسلام در جزیره العرب ظهور کرد؛ سرزمینی که از نفوذ دو دولت روم و ایران دور بود. همچنین قرآن معجزه ای بود که عرب فصیح را متحیر ساخته و در آن قوانین و معارف دینی و خبرهای غیبی با اسلوب فصیح و بلیغ آمده است. و ... .

گفت و گوی بین ادیان از جمله مسائلی است که اسلام با دید باز آن را پذیرفته و به آن دعوت می کند. بر اساس آیات قرآن و سیره معصومین(ع) در این زمینه، اسلام از گفت و گو و مناظره استقبال می کند، مادامی که دشمن درصدد لجاجت و دشمنی برنیامده باشد. لذا قرآن می فرماید: «با اهل کتاب جز به نیکوترین روش مجادله نکنید، مگر کسانى از آنان که ستم کردند». در واقع اسلام از منطق گفت و گو با آغوش باز استقبال می کند تا در سایه بحث و گفت و گو درباره مسائل اختلافی، به جواب های مطمئن تر و یقینی تری نایل شوند.

در سامراء قحطى سختى پيش آمد. «معتمد»، خليفه وقت، فرمان داد مردم به نماز استسقا بروند. اما بارانی نیامد. بعد از آن مسیحیان دعا کردند و باران بارید. از این رو «معتمد» امام عسکری(ع) را از زندان فرا خواند. امام(ع) فرمودند: راهبان فردا به طلب باران روند. آنها به دعا مشغول شدند، امام(ع) دستور داد آنچه در میان انگشتان یکی از راهبان است بگیرند و فرمودند: «حالا دعا کن». دعا کرد اما باران نیامد. امام(ع) فرمودند: «اين استخوان پيامبرى است و استخوان هيچ پيامبرى ظاهر نمى‏ گردد جز آنكه باران نازل مى‏ شود».

با توجه به اينكه انسان موجودي فرهنگي است و هر گونه اصلاح در وضع جامعه بدون نفوذ در فكر و روح او امكان پذير نيست؛ لذا در جوامع امروزى براى رسيدن به اهداف سياسي، اقتصادي و ... سعى مى شود در فرهنگ ملّت ها نفوذ كنند. در برنامه حكومت اسلامى كه از متن قرآن و سنّت استنباط مى شود، روى مسائل فرهنگى، تعليم و تربيت، تبشير و انذار تكيه شده و برنامه هاى گوناگونى در اشكال مختلف براى اين معنى در نظر گرفته اند.

در نماز جمعه دو خطبه خوانده مى شود كه مشتمل بر مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و طرح مسائل اجتماعى و سياسى مهم جامعه است كه از يك سو روح و جان را تلطيف كرده و از سوى ديگر آگاهى فراوانى به مردم در زمينه معارف اسلامى و رويدادهاى مهمّ اجتماعى و سياسى و چگونگى موضع گيرى صحيح در برابر آنها را مى دهد و از سوى سوّم همكارى عموم را براى حلّ مشكلات جلب مى سازد. بسيار مى شود كه تبليغات سوء دشمنان كه در طول هفته با استفاده از وسائل ارتباط جمعى فضا را مسموم كرده با يك خطبه حساب شده خنثى مى شود.

از عبادات اسلامى كه تأثير مهمّى در آموزش مسلمين و نشر علم و دانش و وحدت صفوف و قوّت و شوكت مسلمين دارد مراسم حج است. همه ساله گروه عظيمى از شخصيت هاى علمى، فرهنگى، سياسى و اقتصادى مسلمين در ميان صفوف حجاج به زيارت خانه خدا مى شتابند و در طول اين مدت كه با هم در تماس هستند، قسمت قابل ملاحظه اى از معلومات خود را مبادله مى كنند. به فرموده امام صادق(ع) هدف از كنگره عظيم حج، شناخته شدن آثار پيامبر(ص) و اخبار او و انتقال علوم اسلامى از نسلى به نسل ديگر بوده تا به فراموشى سپرده نشود.