طبق نظر اکثر فقهای شیعه نماز جمعه در عصر غیبت «واجب تعیینی» نبوده بلکه «واجب تخییری» است؛ یعنی هر مکلفی مخیر و مختار است که یا نماز ظهر را بخواند یا نماز جمعه را؛ البته در زمان ما اولویت با نماز جمعه است.
ضمن اینکه در دوران حاضر بعضی از مراجع تقلید که خود در دوران جوانی پیش قدم اقامه نماز جمعه ها بوده اند، به دلیل اینکه غالباً سالخورده هستند در آن شرکت نمی کنند و گاهی شرکت آنها سبب عسر و حرج شخصی و امنیتی می شود.

شیعیان معتقدند در زمان حضور امام معصوم یا با وجود نائب خاص امام، نماز جمعه واجب است. امّا حکم نمازجمعه در زمان غیبت امام معصوم اختلافی است. برخی از فقهای شیعه، حکم به «وجوب تعیینی» این نماز در زمان غیبت امام معصوم داده اند. برخی دیگر از فقهای شیعه هر گونه اقامه نماز جمعه را در زمان غیبت «حرام» اعلام کردند. بنابر نظر سوّم (واجب تخییری)، اقامه نماز جمعه در زمان غیبت امری مشروع است؛ ولی مکلفین می توانند بین به جا آوردن این نماز یا نماز ظهر، یکی را انتخاب کنند؛ این نظر به عنوان نظر رایج بین اکثریت فقهای شیعه شناخته می شود.
با توجه به نظر اکثریت علما و فقهای شیعه که اقامه چنین نمازی را در این زمان از باب «واجب تخییری»، امری مشروع اعلام کردند، می بینیم که در طول تاریخ و هر زمان که شرایط فراهم بوده است، در همه شهرها و اجتماعات شیعی، نماز جمعه اقامه شده است. شواهد و اسناد قاطع تاریخی نشان می دهد ادعای مهجوریت نماز جمعه در میان شیعیان تا چه اندازه ادعایی غیر منصفانه و دور از واقع است.
در دوران جمهوری اسلامی بعضی از مراجع تقلید - در دورانی که جوانتر بودند - پیش قدم اقامه نماز جمعه ها بوده اند. امّا اموری چون کسالت جسمی و کهولت سن اکثریت این علمای جلیل القدر باعث می شود که به مرور  در نماز جمعه شرکت نکنند. اضافه بر این، گاه شرکت آنها نیاز به مراقبت های ویژه امنیتی دارد، که سبب عسر و حرج می شود. با این وجود گاهی در نماز جمعه شرکت می کنند.

از مصاديق بارز ذكر، نماز مخصوصاً نماز جمعه است. خدا به پيروان موسی(ع) فرمود: تورات و نماز را مدار نجات خود قرار دهيد و به آن تمسّك كنيد و به رهروان عيسی(ع) فرمود: انجيل و نماز را محور رهايي از خطر سازيد و به آن استمساك نماييد و به راهيان طريق رسول اكرم(ص) فرمود: قرآن و نماز را معيار آزادي از هر گزندي بدانيد و به آن اعتصام كنيد. از اين تعميم، بر مي ‏آيد كه پيام جهاني خداوند به تمام امّتها اين است كه كتاب آسماني و نماز، مدار نجات ‏اند.

در اسلام آموزش هاى غير مستقيم فراوانى وجود دارد كه تأثير آن در پاره اى از جهات از آموزش هاى مستقيم نيز وسيع تر و عميق تر است. عبادات اسلامى مانند نماز جماعت، نماز جمعه و حجّ تأثير نيرومندى در آموزش جمعى مردم دارد. مسلمين در آغاز اسلام از طريق اين گردهمايى شبانه روزى توانستند آگاهى كافى و اتّحاد صفوف در برابر دشمنان بي شمارشان پيدا كنند و طرح حكومت اسلامى را با سرعت پيش ببرند. از اين گذشته، درس آموزنده اى براى دشمنان و بيگانگان از اسلام است كه باعث خنثى كردن توطئه هاى دشمنان و در هم شكستن قدرت آنها شده است.

در نماز جمعه دو خطبه خوانده مى شود كه مشتمل بر مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و طرح مسائل اجتماعى و سياسى مهم جامعه است كه از يك سو روح و جان را تلطيف كرده و از سوى ديگر آگاهى فراوانى به مردم در زمينه معارف اسلامى و رويدادهاى مهمّ اجتماعى و سياسى و چگونگى موضع گيرى صحيح در برابر آنها را مى دهد و از سوى سوّم همكارى عموم را براى حلّ مشكلات جلب مى سازد. بسيار مى شود كه تبليغات سوء دشمنان كه در طول هفته با استفاده از وسائل ارتباط جمعى فضا را مسموم كرده با يك خطبه حساب شده خنثى مى شود.

امام علي(ع) درباره اين كه چرا بسيارى از «دعاهاى» ما به اجابت نمى رسد يا اجابت آن مدت هاى طولانى به تأخير مى افتد؟ می فرماید: «هرگز نبايد تأخير اجابت دعا تو را مأيوس كند؛ زيرا بخششِ پروردگار به اندازه نيّت [بندگان] است، گاه شده اجابت دعا به تأخير مى افتد تا پاداش درخواست كننده بيشتر شود و عطاى آرزومندان را فزون تر كند، گاه شده چيزى را از خدا بخواهى و به تو داده نشود؛ در حالى كه بهتر از آن در كوتاه مدت يا دراز مدت به تو داده خواهد شد يا آن را به چيزى كه براى تو بهتر از آن است تبديل مى كند، گاه چيزى از خدا مى خواهى كه اگر به آن برسى مايه هلاك دين توست [خداوند آن را از تو دريغ مى دارد تا بهتر از آن را بدهد]».

مقدار فهم و عقل پیروان معاویه در شام به قدری سطحی و خام بود که معاویه به پشتوانه آنها می توانست اهداف بلند پروازانه خود را پیش ببرد. آنها سرسپرده معاویه بودند حتی اگر در روز چهارشنبه برای شان نماز جمعه می خواند، یا شتر نر را به عنوان شتر ماده به آنها معرفی می کرد، یا توجیهات غیرقابل پذیرش مبنی بر کشته شدن عمار یاسر به سبب امام علی را می باوراند و ... .

بیشتر مورخین و محدثین از اهل سنت در مورد مکر و حیله گری معاویه مطالبی را آورده اند. او می گفت: من با صد هزار نفر با علی مى جنگم که در میان آنان کسى نیست که شترِ ماده را از نر تشخیص دهد. بر اثر همین سیاست بازی و عوام فریبی ها، تبعیت شامیان از معاویه به حدی بود که نماز جمعه را در روز چهارشنبه برایشان به جاى آورد و آنان برای او سر و جان می دادند و لعن على(ع) را سنّت قرار دادند.

جبّارانى كه مى خواستند حكومت خود را بر مردم تحميل كنند به انواع وسائل تبليغاتى براى شستشوى مغزى مردم دست مى زدند؛ تحريف تاريخ، اشعار شعرا، مراكز مورد تقديس و احترام مردم و ... . در بعضى نقل ها آمده است اطاعت مردم شام از معاويه به آن حد رسيده بود که نماز جمعه را براى مردم روز چهارشنبه اقامه كرد و مردم نيز در آن نماز جمعه شركت كردند. این مساله در دنیای امروز نیز وجود دارد و فقط ظاهر آن از اعمال قدرت آشکار حاکمان گذشته و به مؤلفه هایی همچون کارکرد تخدیرگونه رسانه ها تغییر یافته است.

مراكز ديني و مساجد و نماز جمعه و جماعات را بايد حفظ كرد و از اين فيض بزرگ محروم نبود. حضرت علي(ع) در تمثيلي به اين سوال چنين پاسخ مي دهند: «همان طور كه يك گوسفند جا مانده از گله، تحت سرپرستي شبان نيست و طعمه گرگ مي شود، كسي كه جامعه او را رها كرده نيز مانند گوسفندي است كه از رمه جدا شده است». فاصله گرفتن از امت اسلامي و جامعه مسلمين مخاطره ‏آميز است و بودن در كنار جمع بركاتي را براي فرد به ارمغان مي آورد.