آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از عبادات اسلامى كه تأثير مهمّى در آموزش مسلمين و نشر علم و دانش و وحدت صفوف و قوّت و شوكت مسلمين دارد مراسم حج است. همه ساله گروه عظيمى از شخصيت هاى علمى، فرهنگى، سياسى و اقتصادى مسلمين در ميان صفوف حجاج به زيارت خانه خدا مى شتابند و در طول اين مدت كه با هم در تماس هستند، قسمت قابل ملاحظه اى از معلومات خود را مبادله مى كنند. به فرموده امام صادق(ع) هدف از كنگره عظيم حج، شناخته شدن آثار پيامبر(ص) و اخبار او و انتقال علوم اسلامى از نسلى به نسل ديگر بوده تا به فراموشى سپرده نشود.

يكى از عبادات اسلامى كه آن نيز تأثير مهمّى در آموزش مسلمين و نشر علم و دانش و وحدت صفوف و قوّت و شوكت مسلمين دارد؛ مراسم حج است كه همه ساله، ميليون ها نفر از مسلمانان را از سراسر جهان به سوى خود فرا مى خواند و در يك كنگره عظيم جمع مى كند و آموزش هاى زيادى را در جهات معنوى و مادّى به آنها مى دهد.
اين نكته قابل توجّه است كه شركت در اين مراسم براى هر مسلمانى كه توانايى داشته باشد؛ يك بار در طول عمر واجب، و دفعات ديگر مستحب است، و هيچ فرقى ميان مسلمانان از زن و مرد، پير و جوان، سياه و سفيد، و باسواد و بي سواد نيست، و به همين دليل همه ساله گروه عظيمى از شخصيت هاى علمى، فرهنگى، سياسى و اقتصادى مسلمين در ميان صفوف حجاج به زيارت خانه خدا مى شتابند، و در طول مدّتى كه در مكّه و مدينه و ساير مواقف با هم در تماس هستند، قسمت قابل ملاحظه اى از معلومات خود را مبادله مى كنند.
مخصوصاً در اين اواخر كه بسيارى از مسلمانان به اهميّت اين گردهمايى معنوى عظيم آشناتر شده اند در حاشيه اين مراسم پرشكوه، گردهمايى ها، سمينارها و كنگره هايى تشكيل مى دهند كه انديشمندان كشورهاى مختلف در آن جمع مى شوند، و از [اين طریق] ره آوردهاى فرهنگى خود را در اختيار يكديگر قرار مى دهند.
قرآن مجيد در يك جمله كوتاه درباره فلسفه هاى حج مى فرمايد: «لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ»(1)؛ (مردم به اين سرزمين مقدّس براى اين مى آيند كه منافع خويش را [در اين برنامه حيات بخش] با چشم خود ببيند!).
مفسّران در تفسير كلمه «منافع» در اينجا سخن بسيار گفته اند؛ ولى روشن است كه هيچ گونه محدوديّتى در مفهوم اين لفظ نيست؛ و تمام منافع و بركات معنوى و نتايج مادى و فلسفه هاى سياسى، فرهنگى و اجتماعى را شامل مى شود.
ربيع بن خيثم از امام صادق(عليه السلام) تفسير اين كلمه را خواست، امام در پاسخ فرمود: «منافع دنيا و آخرت هر دو را شامل مى شود».(2)
در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) در پاسخ هشام بن حَكَم از فلسفه حجّ مى خوانيم؛ كه امام به چند بُعد مهم در آن اشاره فرموده است: نخست آشنايى مسلمين تمام جهان با يكديگر، سپس به منافع اقتصادى آن، و ايجاد بسيارى از مشاغل در شعاع حجّ، و سرانجام به اثرات فرهنگى آن اشاره كرده، و مى فرمايد: «وَ لِتُعْرَفَ آثارُ رَسُولِ اللهِ(صلى الله عليه وآله) وَ تُعْرَفُ اَخْبارُهُ وَ يُذْكَرُ وَ لَايُنْسَى»(3)؛ (و نيز هدف اين بوده، كه آثار پيامبر(صلى الله عليه وآله) و اخبار او شناخته شود ـ و علوم و دانش هاى اسلامى از نسلى به نسل ديگر منتقل گردد ـ و به دست فراموشى سپرده نشود).
به هر حال اگر كسى در جزئيّات مراسم حج دقيق شود، و مخصوصاً از نزديك اين مراسم را مشاهده كند، به اهميّت بُعد فرهنگى و آموزشى آن - كه به راستى كم نظير و بي نظير است - آشنا مى شود.
آرى حج مى تواند همه ساله مبدّل به يك كنگره عظيم فرهنگى گردد، و انديشمندان جهان اسلام در ايّامى كه در مكّه هستند، گردهم آيند و علاوه بر آثار خاص معنوى حجّ، افكار و ابتكارات خويش را به ديگران منتقل سازند.
در دوران هاى خفقان بارى كه خلفا و سلاطين ستمگر، اجازه نشر معارف اسلامى را به مسلمين نمى دادند؛ آنها با استفاده از فرصتى كه فريضه حجّ در اختيارشان مى گذاشت؛ بسيارى از مشكلات خود را حل مى كردند و با تماس گرفتن با ائمّه هدى(عليهم السلام) و علماى بزرگ دين، پرده از چهره معارف و قوانين اسلام و سنّت پيامبر(صلى الله عليه وآله) بر مى داشتند؛ و به هنگام بازگشت به بلاد خود، حامل پيام هاى مهمّ معنوى و اخلاقى و فرهنگى بودند.(4)