آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در نماز جمعه دو خطبه خوانده مى شود كه مشتمل بر مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و طرح مسائل اجتماعى و سياسى مهم جامعه است كه از يك سو روح و جان را تلطيف كرده و از سوى ديگر آگاهى فراوانى به مردم در زمينه معارف اسلامى و رويدادهاى مهمّ اجتماعى و سياسى و چگونگى موضع گيرى صحيح در برابر آنها را مى دهد و از سوى سوّم همكارى عموم را براى حلّ مشكلات جلب مى سازد. بسيار مى شود كه تبليغات سوء دشمنان كه در طول هفته با استفاده از وسائل ارتباط جمعى فضا را مسموم كرده با يك خطبه حساب شده خنثى مى شود.

نماز جمعه يكى از مهم ترين اجتماعات عبادى ـ سياسى اسلامى است كه تأثير آن در آموزش مستقيم و غير مستقيم جامعه اسلامى، بسيار قوى است.
اين نماز پرشكوه هر هفته يك بار تشكيل مى شود، و تمام مسلمانان يك شهر موظف اند در يك نماز جمعه شركت كنند.(1)
در نماز جمعه دو خطبه قبل از نماز خوانده مى شود كه مشتمل بر مواعظ و اندرزها و امر به تقوا و پرهيزكارى، و به ويژه مسائل اجتماعى و سياسى مهم جامعه است كه از يك سو روح و جان را تلطيف كرده و از آلودگي هاى گناه شستشو مى كند؛ و از سوى ديگر آگاهى فراوانى به مردم در زمينه معارف اسلامى و رويدادهاى مهمّ اجتماعى و سياسى و چگونگى موضع گيرى صحيح در برابر آنها را مى دهد، و از سوى سوّم جلب همكارى عموم را براى حلّ مشكلات در پرتو تجديد روح دينى و نشاط معنوى فراهم مى سازد.
خواندن دو خطبه از واجبات نماز جمعه است؛ و در آداب خطبه در روايات اسلامى و كتب فقهى آمده است كه خطيب بايد صداى خود را چندان بلند كند كه همه مردم صداى او را بشنوند، و به هنگام ايراد خطبه همه بايد خاموش باشند و به سخنان خطيب گوش فرا دهند و رو به سوى او باشند.
شايسته است خطيب، مردى فصيح، بليغ، آگاه به اوضاع و احوال مسلمين و باخبر از مصالح مسلمين و شجاع و صريح اللهجه در بيان حق باشد، به علاوه حسن اعمال و رفتار او در جامعه سبب تأثير و نفوذ كلامش گردد و زندگى او مردم را به ياد خدا بيندازد.
در خطبه ها بايد مسائل مهمّى كه با دين و دنياى مسلمين ارتباط دارد مطرح گردد، و آنچه مورد نياز مردم در داخل و خارج كشورهاى اسلامى و منطقه است، مورد بحث قرار گيرد، و مسائل مهمّ سياسى و اجتماعى و اقتصادى با در نظر گرفتن اولويّتها مطرح گردد، و به مردم آگاهى لازم داده شود؛ و آنها را از توطئه هاى دشمنان باخبر سازد، و برنامه هاى كوتاه مدت و درازمدت را براى خنثى كردن نقشه هاى آنها گوشزد نمايد.
خطيب بايد بسيار هوشيار و بيدار و اهل فكر و مطالعه در مسائل معنوى و مادّى اسلام باشد، و از اين مراسمِ بزرگ حداكثر استفاده را براى آگاه ساختن مسلمين و پيشرفت اهداف اسلامى بنمايد.
در حديث جامع و پرمعنايى از امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «خطبه نماز جمعه براى اين قرار داده شده كه نماز جمعه يك برنامه عمومى است، خداوند مى خواهد به امير مسلمانان امكان دهد، تا مردم را موعظه كند و به اطاعت ترغيب نمايد و از معصيت الهى برحذر دارد». سپس افزود: «وَ تَوْقِيفِهِمْ عَلى ما اَرادَ مِنْ مَصْلَحَةِ دينِهِمْ وَ دُنْياهُمْ وَ يُخْبِرُهُمْ بِما وَرَدَ عَلَيْهِمْ مِنَ الآفاقِ مِنَ الاَهْوالِ الَّتى لَهُمْ فيها المَضَرَّةُ وَ الْمَنْفَعَةُ»(2)؛ (و آنها را از اخبار و حوادث مهمى كه از نقاط مختلف به او مى رسد و در سود و زيان و سرنوشت آنها مؤثّر است، مطّلع سازد). سپس فرمود: «اينكه براى نماز جمعه دو خطبه قرار داده شده؛ به خاطر اين است كه در يكى حمد و ثنا و تمجيد و تقديس الهى (و مسائل معنوى و اخلاقى) مطرح كنند، و در ديگرى نيازها و هشدارها و دعاها را قرار دهند؛ و اوامر و نواهى و دستورهايى كه مربوط به صلاح و فساد جامعه اسلامى است؛ به اطلاع آنها برسانند».
نقشى كه امروز نماز جمعه، براى آگاه سازى مردم از مسائل سياسى و اجتماعى دارد، بر كسى پوشيده نيست و بسيار مى شود كه تبليغات سوء دشمنان كه در طول هفته با استفاده از وسائل ارتباط جمعى مجهّز جهان انجام مى گيرد با يك خطبه حساب شده نماز جمعه خنثى مى گردد؛ و اگر مسلمين قدر اين برنامه مهمّ اسلامى را بشناسند و همانگونه كه اسلام خواسته است انجام دهند، و مانند بعضى از دولت هاى ضعيف النّفس يا دست نشانده، هويّت اين عبادت بزرگ را مسخ نكنند، به عمق تأثيرات آن از نظر فرهنگى و آموزشى آشنا، و از بركات آن بهره مند مى شوند.
نماز عيدين (عيد فطر و عيد قربان) كه شباهت زيادى با نماز جمعه دارد مخصوصاً از نظر وجود دو خطبه كه در اينجا بعد از نماز بجا آورده مى شود، همان آثار و بركات نماز جمعه را مى تواند داشته باشد.(3)