آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از جمله مراكزى كه به نشر فرهنگ اسلامى كمك مي كند وجود مساجدي مانند مسجدالحرام، مسجدالنبي و مسجد كوفه است كه از مراكز مهمّ فرهنگى اسلام اند؛ چراكه با عبادت در آنها، دل و جان مسلمانان غرق نور و معنويّت شده و ارتباط فرهنگى با ساير مسلمين برقرار مي شود. اين مساجد از صدر اسلام و بعد از آن محل درس و بحث بوده‌ و علماى بزرگ در آنها به تعليم علوم و پرورش شاگردان پرداخته اند. به علاوه، وجود زيارتگاه هاى پيشوايان بزرگ اسلام وسيله خوبى براى مبادله اطلاعات و انتقال معلومات و مبارزه با تهاجم فرهنگ هاى بيگانه است.

از جمله مراكزى كه مى تواند به نشر فرهنگ اسلامى كمك كند و براى آگاهى عموم مفيد و موثّر باشد وجود زيارتگاه هاى پيشوايان بزرگ اسلام است كه همواره از گوشه و كنار كشور اسلام در يك سفر معنوى به سوى آن مى آيند، و وسيله خوبى براى مبادله اطلاعات و انتقال معلومات و مبارزه با تهاجم فرهنگ هاى بيگانه است.
در اسلام مساجد معروفى وجود دارد كه دستور داده شده است به سوى آن بروند؛ و اصطلاحا «شدّ رحال» كنند و با عبادت در آنها، دل و جان خود را غرق نور و معنويّت ساخته، و عملاً ارتباط فرهنگى خود را با ساير مسلمين - كه از مناطق دور و نزديك به آنجا مى آيند - تحكيم نمايند.
در حديثى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى خوانيم: «لَا يُشَدُّ الرِّحالُ اِلَّا اِلَى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: اَلْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ وَ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ»(1)؛ (مسافرت تنها به سوى سه مسجد مى توان كرد: مسجد الحرام و مسجد پيامبر(صلى الله عليه وآله) در مدينه و مسجد كوفه).
اين معنى در كتب معروف اهل سنّت نيز آمده، در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «لَاتُشَدُّ الرِّحَالُ اِلَّا ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: مَسْجِدِى هذَا وَ مَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ الاَقْصَى»(2)؛ (مسافرت تنها به سوى سه مسجد مى شود: مسجد من و مسجد الحرام و مسجد اقصى).
روشن است كه اين دو حديث منافاتى با هم ندارند و هنگامى كه هر دو به هم ضميمه شوند چهار مسجد، مورد توجّه قرار مى گيرد، بديهى است منظور از اين گونه احاديث، بيان اهميّت مساجد سه گانه و چهارگانه است، و مفهومش اين نيست كه اگر انسان براى شركت در مسجد ديگرى بار سفر ببندد، كار خلافى انجام داده، آنچنان كه بعضى از ناآگاهان پنداشته اند؛ زيرا اگر مفهوم اين حديث تحريم باشد بايد مطلق هر سفرى حرام باشد؛ جز اين سه سفر، در حالى كه مسافرت هاى مشروع ديگر، بسيار فراوان است(توجّه داشته باشيد كه «لاتُشَدُّ الرِّحَالُ» مطلق است و تمام مسافرت ها را شامل مى شود!). شبيه اين معنى با مختصر تفاوتى نيز در بحار الانوار آمده است.(3)
اين گونه مساجد در واقع يكى از مراكز مهمّ فرهنگى اسلام است و ساليان طولانى در صدر اسلام و بعد از آن محل درس و بحث بوده، و علماى بزرگى در آنها به تعليم علوم و آموزش و پرورش شاگردان اشتغال داشته اند، هم اكنون نيز در مسجد الحرام و مسجد النّبى در طول سال جلسات درس تشكيل مى شود، و بسيارى از مساجد مهمّ اسلامى در كشورهاى ديگر مانند: ايران و سوريه و عراق نيز كانون تعليم و تربيت است، و گاه بزرگترين كلاس هاى درس در آنها تشكيل مى شود؛ و شايد تشويق مسلمانان به «شدّ رحال» و حركت از نقاط دور و نزديك به قصد عبادت در اين مساجد به خاطر اين بوده كه علاوه بر استفاده از معنويّت مسجد، و توجّه به سوابق تاريخى آن، از سرمايه هاى علمى اين مساجد نيز بهره گيرى كنند.
همين معنى در حرم هاى مقدّسه پيشوايان بزرگ اسلام(عليهم السلام) نيز وجود دارد؛ كه صحن يا حرم آن غالباً مركز تدريس علوم اسلامى بوده و هست، و زيارت اين مكان هاى مقدّس آميخته با استفاده هاى علمى است.
اين نكته قابل توجّه است كه بعضى از زيارتگاه ها مانند حرم على بن موسى الرّضا(عليه السلام) در طول سال بيش از دوازده ميليون نفر زيارت كننده دارد، و به همين دليل در آنجا اجتماعات عظيمى در طول سال تشكيل مى شود، و سمينارها و كنگره ها و جلسات بسيار باشكوه سخنرانى برپا مى گردد و تمام اينها مى تواند تأثير عميقى در آموزش مسلمين داشته باشد.(4)