«سقيفه بنى ساعده» سايبانى بود در يكى از ميدان ‏هاى مدينه، كه اهل مدينه به هنگام لزوم، در آنجا اجتماع مى ‏كردند و به تبادل نظر مى‏ پرداختند. بعد از رحلت رسول اللّه (ص) طايفه انصار بر مهاجرين پيش‏دستى كرده و براى تعيين جانشين پيامبر (ص) در آنجا اجتماع كردند و به گفته «طبرى» مورّخ معروف، خواسته آنها اين بود كه «سعد بن عباده» كه بزرگ قبيله «خزرج» بود، به عنوان خليفه رسول اللّه تعيين شود، و به همين منظور «سعد بن عباده» را كه سخت بيمار بود به «سقيفه» كشاندند. وقتى ماجراى انصار و «سعد بن عباده» به گوش «عمر» رسيد به سوى خانه پيامبر (ص) آمد و به سراغ «ابوبكر» فرستاد در حالى كه «ابوبكر» در خانه بود و با كمك على (ع) مى‏ خواست ترتيب غسل و كفن و دفن پيامبر (ص) را بدهد، از او دعوت كرد كه بيرون آيد و گفت حادثه مهمّى روى داده كه حضور تو لازم است. هنگامى كه «ابوبكر» بيرون آمد، جريان را براى او بازگو كرد و هر دو با سرعت به سوى «سقيفه» شتافتند. در راه «ابو عبيده جرّاح» را هم ديدند و با خود بردند. ...

در دوران شکوفایی تمدن علمی اسلام، کتاب‌های مشهوری به‌وسیله پزشکان مسلمان، به‌ویژه طبیبان شیعی پدید آمد. درپی آشنایی مستشرقان، به گنجینه سرشار و نوآوری مسلمانان در زمینه طب، به ترجمه این آثار علاقه نشان دادند و باید اعتراف کرد که بسیاری از کتاب‌های طبی برای نخستین‌بار به‌وسیله مستشرقان چاپ شده است. آنان پس از یافتن نسخه‌های خطی کتاب‌های طبی در کشورهای مختلف جهان اسلام و تحقیقات لازم، آن را احیا و منتشر می‌کردند....

دائرة‌المعارف دین ابتدا در سال 1987م، در شانزده ‌جلد، به سرویراستاری میرچا الیاده، دین‌شناس برجسته رومانیایی منتشر شد. ویرایش دوم این دائرة‌المعارف طی یک پروژه تحقیقاتی پنج‌ساله، در چهارده جلد و به سرویراستاری لیندسی جونز، استاد مطالعات تطبیقی دانشگاه اوهایو آمریکا، در سال 2005م انتشار یافت که منبع و مرجع معیار برای تحقیق حاضر است. در این ویرایش، عرضه مقالات به‌گونه‌ای بوده که مخاطبان خاص و عام، بتوانند از آن بهره‌مند شوند. هم‌چنین موضوعات مرتبط با عقاید، شعایر، اساطیر، نمادها، جنبش‌های دینی و اشخاص مؤثر و دارای نقش برجسته دینی و مذهبی، ارتباط دین با برخی از علوم دیگر و نیز دین و تحولات دنیای جدید مورد مطالعه قرار گرفته‌اند....

گرچه تمدن‌های پیش از اسلام هم‌چون تمدن ایران باستان یا تمدن یونان و روم به تاریخ‌نگاری و حفظ میراث خود اهتمام داشتند و آثار چندی چون خدای‌نامه‌ها در ایران باستان و تاریخ هرودوت، تاریخ جنگ‌های پلوپونز و امثال آن را در تمدن یونان و روم به‌رشته تحریر درآوردند، اما نسبت تمدن اسلامی با تاریخ‌نگاری، صورتی کاملاً متفاوت داشت. مسلمانان در تمدن اسلامی به تاریخ توجه گسترده‌ای نشان دادند به‌گونه‌ای که کم‌تر می‌توان نمونه آن را در دیگر تمدن‌ها جست‌وجو کرد. این اهتمام به تاریخ در تمدن اسلامی به‌گونه‌ای بود که حاصل آن، نگارش و تولید صدها بلکه هزارها کتب تاریخی شد. بنابر گفته برخی محققین در تمدن اسلامی قریب شش‌هزار مورخ وجود داشته است که حدود دوازده هزار کتاب تاریخی را پدید آورده‌اند...

دانش فلسفه نظری تاریخ، یکی از دانش‌های زیرمجموعه فلسفه‌های مضاف است که قدمت بسیاری دارد. فلسفه نظری تاریخ، دانشی کل‌نگر است و جنبه‌نظریه‌پردازانه در آن به‌طور برجسته‌ای نمود دارد و هدف آن شناخت و تحلیل مسیر، چگونگی، عوامل و مقصد حرکت کلی تاریخ است. هم‌چنین درصدد است تا با روش عقلی - نقلی تحولات کلی به ظاهر اتفاقی تاریخ را تعلیل و ضوابط و نظم کلی حاکم بر حرکت تاریخ را کشف کند. هم‌چنین بر آن است تا حرکت تاریخ را به‌صورت گویا و منطقی تفسیر کند...

پیشتازی شیعه در تاریخ‌نگاری مسلمین که مورد وفاق نویسندگان کهن و کنونی است، توانست طرحی نو در عرصه ساختار، روش و محتوا ارائه کند؛ چنان‌که در اخلاق تاریخ‌نگاری نیز توصیه‌هایی را عرضه دارد که برای همیشه سرمشق مورخان باشد. نقش شیعه در این عرصه‌ها، آن‌چنان چشمگیر بوده که برخی نویسندگان عرب به نقد آن نشسته و آثاری را پدید آوردند. در میان مورخان بزرگ، می‌توان ابن‌‌اسحاق را اولین شخصیت تاریخ اسلام در حوزه سیره‌نویسی و یعقوبی و مسعودی را از مورخان سرشناس شیعی در نوشتن کتاب‌‌های تاریخی معرفی کرد. ارائه تاریخ ترکیبی، تأکید بر رویکرد تخصصی، شناسایی سره از ناسره با منطق عقل، عقلا و پسند مردم و نیز توجه‌کردن به منابع، از مهم‌ترین دستاوردهای نویسندگان شیعی بود که مورخ - فیلسوفان قرون بعدی به آن توجه کرده‌اند، و در تفصیل و تعمیق آن کوشیده‌اند.

این مقاله درآمدی است بر ملاحظات روش‌‌شناختی، و هم‌چنین بررسی وصفی گزاره‌‌‌های تاریخی در روایات اهل‌بیت(ع) که با نمونه بررسی گزاره‌‌‌های تاریخی در جلد اول الکافی به‌عنوان یک الگوی کاربردی ده مرحله‌‌ای همراه شده است. جلد اول کتاب هشت جلدی الکافی شامل سه‌بخش عمده کتاب فضل العلم و کتاب التوحید و کتاب الحجة است. وقتی در سه‌بخش به‌ظاهر غیرمرتبط با مباحث تاریخی، 342 گزاره تاریخی به‌چشم می‌خورد، می‌‌توان انتظار داشت که در مجلدات بعدی این کتاب و دیگر جوامع روایی، حجمی انبوه از مطالب تاریخی وجود داشته باشد. این بررسی مقدماتی نشان می دهد که ائمه اطهار(ع) ذخیره‌‌ای بسیار ارزش‌مند از معرفت تاریخی را در لابه‌لای روایات خود، به‌صورت آشکار و پنهان به‌ودیعه نهاده‌‌اند که وظیفه کشف و فهم آنها بر دوش همه ما سنگینی می‌‌کند....

به‌نظر می‌رسد انقلاب اسلامی ایران با بهره‌گیری از چهار محور «ساختارها»، «باورها»، «فرآیندها» و «نیروهای کنش‌زا» توانست به‌گونه گسترده دانش‌های مختلف به‌ویژه دانش‌های علوم انسانی مانند تاریخ را دگرگون سازد. آری دانش تاریخ به‌سوی آینده‌نگری و تمدن‌سازی اسلامی در جریان است و نه‌تنها در میان قشرهای مختلف مردمی و نخبگان و اندیشمندان ایرانی مؤثر بوده که بر بسیاری از اندیشمندان تاریخی کشورهای اسلامی نیز اثر گذاشته و به‌عنوان یک جریان تمدن‌ساز و رقیب برای تمدن غرب، تمدن شرق، تمدن روسی، و دیگر تمدن‌ها به‌شمار می‌رود...

پژوهش حاضر بر‌آن است که به این پرسش پاسخ دهد که: جایگاه تفکر، عقاید و باورهای شیعه در نگارگری اسلامی در نسخ خطی دوران ایلخانان تا صفوی چگونه است؟ همچنین با بررسی تأثیر باورهای مذهبی شیعه در هنر نگارگری ایران، از دوره ایلخانان مغول تا دوره صفوی، افزون‌بر یافتن ارتباط بین باورها و عقاید شیعه و هنر نگارگری ایرانی، تأثیر تفکر شیعه بر باورها و اعتقادات نگارگرِ شیعه در جهت مصورسازی نسخ خطی نیز بررسی می‌شود. ضمن این‌که شناخت و جایگاه تفکر شیعه و اهمیت باورهای آنان نیز در عناصر بصری هنر نگارگری اسلامی ایران، واکاوی می‌شود.

شوق علمی دانشمندان و رقابت بین امیران برای ترویج دانش، زمینه‌های بنیادنهادن مراکزی برای گفت‌وگوها و مناظره‌ها بر‌پایه دانش و استفاده هم‌زمان از منابع را به‌وسیله دولت‌های اسلامی فراهم ساخت. قدیمی‌ترین سندی که تأسیس «دارالعلم» را به‌عنوان مکانی پژوهشی - آموزشی معرفی می‌کند، شرح‌حال‌هایی است که از بعضی علما به‌دست ما رسیده است. در این میان دارالعلم طرابلس که در شرایط بحرانی، چه در خود شام و چه در جهان اسلام، سر برآورد، توانست به‌خوبی نقش خود را در راستای گسترش فرهنگ اسلامی ایفا کند. فراهم بودن شرایط علمی برای محققان، دسترسی اطلاعات برای اساتید و پژوهش‌گران، نظارت‌کردن و مدیریت صحیح افراد ورزیده، عالم، متدین و مسلط بر امور فرهنگی، توجه هم‌زمان به رشته‌های مختلف علمی، علم‌دوستی، حمایت و تکریم از علما توسط دولت، مردم و بلاخره استفاده از شیوه‌های مختلف برای گسترش دانش مانند تألیف، ترجمه و تشکیل کلاس‌‌های درس و مناظره، از مهم‌‌ترین ویژگی‌های این دارالعلم بود.