امام علی(ع) درباره علت نهی از «تکبّر» و «تعصّب» های نابجا می فرماید: «خدا را! خدا را! از كبر و تعصّب ناروا و تفاخر جاهليّت بپرهيزيد كه سبب ايجاد كينه و دشمنى و جايگاه وسوسه هاى شيطان است، اينها همان چيزى است كه شيطان به وسيله آن، امت هاى پيشين و اقوام گذشته را فريفت تا آنجا كه به سرعت در تاريكى هاى جهل فرو رفتند و در گودال ها و دام هاى ضلالت او سقوط كردند، به آسانى تسليم او شدند و رهبرى او را پذيرا گشتند و وى آنها را به هر جا كه خاطرخواهش بود بُرد! آنها از چيزى پيروى كردند كه دل ها در آن، شبيه و هماهنگ بود و قرن ها پى در پى بر آن گذشت و كبر و غرورى را پذيرا شدند كه [بر اثر فزونى] سينه ها با آن تنگ شد».

«ويل دورانت» مورخ غربی در منشأ پیدایش مذهب می نویسد: «ترس نخستين مادر خدايان است! و از ميان اقسام ترس، خوف از مرگ، مقام مهم‌ ترى دارد». همچنین «راسل» می نویسد: «گمان مى ‌كنم كه منشأ مذهب قبل از هر چيز ترس و وحشت باشد». بطلان اين فرضيه روشن است، زیرا گویا طرفداران این نظریه معتقدند؛ براى عقیده به مذهب و خدا، ريشه فوق طبيعى وجود ندارد. ثانیا گرچه ايمان به خدا به انسان قدرت روحى و آرامش مى دهد، اما چرا نظم حاکم در آفرینش را فراموش کرده، به دنبال دلایل درونی برای اعتقاد به وجود خدا می روند؟

به اعتقاد ماترياليستها، ترس از مرگ عامل پیدایش «مذهب» است؛ حال این ترس یا بخاطر بلاهای طبیعی است و یا آسیب هايي که امکان دارد به او زده شود. البته اثر آرام بخشى مذهب در برابر عوامل ترس قابل انكار نیست؛ چرا كه مذهب پيش از هر چيز، بر توجّه به مبدئى كه قدرت وسيع و گسترده او به هيچ عامل ترسى اجازه مقاومت نمى دهد، بنا شده است و اتّكاى بر او مى تواند انسان وحشت زده در برابر عوامل نابوده كننده را به آرامش دعوت كند تا بر ترس خويش غلبه نموده و تسكين يابد ولى هيچ گونه دليلى بر انگيزه بودن آن براى پيدايش مذهب در دست نيست.

در بين صاحب نظران بحث است كه آيا ميل به «عدالت» با قطع نظر از منافع شخصى انسان، فطرى است و در نهاد انسان وجود دارد يا خير؟ اسلام معتقد است كه در نهاد بشر «عدالت خواهى» وجود دارد، اگر چه منافعش را نيز تامين نكند. آری اگر بشر خوب تربيت شود به جايى مي رسد كه خودش واقعاً عدالت خواه مي شود. براى اثبات اين مطلب مى توانيم مواردى را عرضه كنيم كه افرادى عادل و عدالت خواه بوده اند؛ در حالى كه منافعشان هم ايجاب نمى كرده است؛ ولى عدالت، ايده و هدف و آرزويشان بوده و خودشان را فداى راه عدالت كرده اند.

«انتظار فرج» اختصاص به اديان آسمانى ندارد؛ بلكه مكاتب غير دينى و مادى نيز در انتظار ظهور منجى به سر مى برند.