اولین مرحله از نفوذ شیعه در حكومت عباسی به شكل یک جریان قوی، ماجرای ولایتعهدی امام رضا(ع) است؛ اما پیش از آن نیز «علی بن یقطین» با اذن امام کاظم(ع) وارد دستگاه عباسی شد. در زمان مقتدر عباسی بسیاری از شیعیان برجسته دارای مشاغل حکومتی و اداری شدند، مانند فرمانروايي «بحرين» براي «حکم بن علیا»، وزارت براي «محمد بن اسماعیل بن بزیع» و «احمد بن حمزه»، قضاوت «كوفه» براي «نوح بن دراج» و ... . نكته قابل تأمّل این که شیعه از یک سو حکومت عباسیان را نامشروع می دانست و از سوی دیگر در حکومت آنها تا حد وزارت به کار می پرداخت.

روايات زيادی بر این مطلب دلالت دارد كه افشای نام مقدس حضرت مهدی(عج) در دوره غیبت ‌روا نیست؛ اما آيا این رویه یک اقدام سیاسی مقطعی بوده یا این که نام بردن از آن حضرت تا زمان ظهور وی، همچنان بر حرمت باقی خواهد ماند؟ منشأ اختلاف نظرهایی میان فقها و مورخان گشته است. از پاره ای روایات، فهمیده می شود که مشکلات سیاسی، انگیزه عدم جواز تسمیه در آن دوره بوده است؛ چرا كه اگر نام حضرت فاش می شد تحت تعقیب حكومت قرار می گرفت.

وظايف «نوّاب اربعه» عبارتند از: زدودن شك و حيرت درباره وجود امام مهدى(عج)، حفظ امام(عج) از راه پنهان داشتن نام و مكان آن حضرت، سازماندهى و سرپرستى سازمان وكالت، پاسخ ‌گويى به پرسش هاى فقهى و مشكلات عقيدتى، اخذ و توزيع اموال متعلق به امام مهدى(عج)، مبارزه با غلات و مدعيان دروغين نيابت و بابيت، مبارزه با وكلاى خائن و آماده سازى مردم براى پذيرش غيبت كبری.

برخى از فقها، به حرمت این کار فتوا داده و ذكر نام شريف حضرت را تا زمان ظهور حرام دانسته اند، از آن جمله مى توان به علامه مجلسى، شيخ صدوق، شيخ مفيد، طبرسى، مير داماد و ... اشاره كرد. برخى نيز حرمت ذكر نام شريف آن حضرت را مقيد به صورت خوف و تقيه دانسته اند؛ كه از آن جمله مى توان به شيخ حر عاملى، خواجه نصير، فيض كاشانى و ديگران اشاره كرد. برخى نيز اين حكم را به عصر غيبت صغری  اختصاص داده اند. به نظر مى رسد كه حق با قول دوم باشد؛ يعنى حرمت مختص به صورت خوف و تقيه است.

درباره روز ولادت امام زمان(عج)، در منابع تاریخی اختلاف چندانی وجود ندارد؛ زیرا اکثر مورّخان و اشخاص صاحب نظر، روز پانزده شعبان را روز تولد آن بزرگوار دانسته اند؛ اما در سال تولد وی، اختلاف نظرهایی وجود دارد كه ناشی از مخفی نگاه داشتن تولد حضرت است. قول اكثر كه شيخ «مفيد» و «كلينی» قائل به آن هستند، سال 255 هجري است. از سویی روایتی از حکیمه، عمّه امام حسن عسکری(ع) نیز شاهدي بر اين قول است. بر طبق اين نظر، آن بزرگوار در زمان رحلت پدر گراميشان پنج ساله بوده اند.

با رحلت امام حسن عسکری(ع) در سال 260، غیبت صغری شروع شد و تا رحلت آخرین نایب امام زمان(ع) در سال 329 ادامه داشت و پس از آن غیبت کبری آغاز گردید. در دوره غیبت صغری، امام زمان(ع) از طریق چهار نفر نایبان خاص خودش به نام های «عثمان بن سعید عمری»، «محمد بن عثمان عمری‌»، «حسین بن روح‌» و «علی بن محمد سمری» با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حلّ و فصل می کرد، که این امور، علاوه بر مسائل مالی، شامل مسائل عقیدتی و فقهی نیز می شد.

مرحوم مجلسى در جلد 52 بحار الانوار در روايتى، اسامى 265 نفر از كسانى كه در عصر غيبت صغرا به ملاقات حضرت شرفياب شده اند را آورده است كه از جمله آنها مي توان به محمد بن عثمان عمروى، ابراهیم بن مهزیار، محمد بن اسماعيل بن موسى بن جعفر(ع) و ... اشاره كرد.

درباره اين كه «غیبت صغری» از چه زماني شروع شده است دو نظريه وجود دارد: نظریه اول اینکه: غيبت صغری  از زمان ولادت حضرت بوده است؛ ولى اين نظريه مورد مناقشه واقع شده. اما نظر صحیح این است که غيبت حضرت از زمان شهادت پدرش امام حسن عسكرى(عليه السلام) بوده است و به طور دقيق مى توان گفت كه بعد از نماز خواندن بر جنازه پدرش است.

حکمت قرار گرفتن «غیبت صغری» قبل از «غیبت کبری» انس نداشتن شيعيان با غيبت كلي بوده، لذا براى جا افتادن اين موضوع، ابتدا غيبت صغری تحقق يافت و تا اندازه اى ارتباط مردم قطع شد و با اینکه در ابتدا باعث شك و ترديد گشت؛ ولى بعد از زايل شدن شك و ترديدها و مشاهده دلايل قطعى به وجود حضرت مهدى(عج)، غيبت كبری شروع شد.

سفير چهارم امام مهدی(عج) ابوالحسن على بن محمد سَمُرى است كه از اصحاب امام عسكرى(ع) بوده و از طرف امام زمان(عج) متصدى امر سفارت شده است. وی در زمان سفارتش فعاليت گسترده اى نداشته است؛ زيرا در آن زمان مملكت اسلامى پر از ظلم و جور و خونريزى و درگيرى بوده است. او شش روز قبل از وفاتش توقيعى را از امام عصر(عج) دريافت کرد كه از انتهاى غيبت صغری خبر داده و او را از وصيت كردن به سفارت بعد از خودش منع کرده بود.