طبق نظر اکثر فقهای شیعه نماز جمعه در عصر غیبت «واجب تعیینی» نبوده بلکه «واجب تخییری» است؛ یعنی هر مکلفی مخیر و مختار است که یا نماز ظهر را بخواند یا نماز جمعه را؛ البته در زمان ما اولویت با نماز جمعه است.
ضمن اینکه در دوران حاضر بعضی از مراجع تقلید که خود در دوران جوانی پیش قدم اقامه نماز جمعه ها بوده اند، به دلیل اینکه غالباً سالخورده هستند در آن شرکت نمی کنند و گاهی شرکت آنها سبب عسر و حرج شخصی و امنیتی می شود.

در كتب روايی براي وجود نازنين امام زمان(عج) خصوصياتی ذكر شده است؛ از جمله اینکه حضرت خاشع و فروتن، عادل، صاحب حشمت و سکینه و وقار و بخشنده است و بی دریغ به دیگران می بخشد، حقّ هر حق داری را می گیرد و به او می دهد، به نفوذ یهود و مسیحیت در جهان خاتمه می دهد، ظلم و ستم را برمی اندازد و سراسر زمین را از عدل و داد پر می کند. اموال را به صورت مساوی میان همگان تقسیم کرده و قضاوتی جدید می آورد و به حکم داود و آل داود حکم می کند و از مردم بیّنه و شاهد نمی طلبد و دوست و دشمن خود را با نگاه می شناسد.

درباره غیبت و قیام حضرت حجّت(ع) روایات زیادی از رسول خدا(ص) و امامان معصوم(ع) در دسترس مردم قرار گرفته است. نگاهی به انبوه این روایات نشانگر آن است که این مسأله از دید معصومان دور نمانده و همه آن بزرگواران بر آن تأکید ورزیده اند. گذشته از احادیث رسول خدا(ص) در این زمینه، هر کدام از امامان(ع) روایاتی درباره جنبه های مختلف مسأله غیبت و مهدویت و همچنین تعیین مصداق مورد نظر آن بيان كرده اند که در مجموع بیش از ششصد حدیث می شود.

مبانی اعتقادی شیعیان درباره جانشینی امامی پس از امام دیگر، نقش مهمی در تثبیت موقعیت امام جدید ایفا ‌کرده است. این عقاید کم و بیش در میان شیعیان رسمیت پیدا کرده و عدول از آنها پذیرفتنی نیست. بخشی از این مبانی تاكيد دارد كه زمین نمی تواند خالی از حجّت باشد و اگر تنها دو نفر در روی زمین زندگی کنند، حتماً یکی از آن دو، حجّت خدا خواهد بود و کسی که امامت او ثابت نشده، امامت فرزندان وی جایز نیست. علاوه بر اصل «خالی نبودن زمین از حجت خدا» دو آیه قرآن نیز به عنوان پشتوانه کلامی مساله «مهدویت» نازل شده است.

با رحلت امام حسن عسکری(ع) در سال 260، غیبت صغری شروع شد و تا رحلت آخرین نایب امام زمان(ع) در سال 329 ادامه داشت و پس از آن غیبت کبری آغاز گردید. در دوره غیبت صغری، امام زمان(ع) از طریق چهار نفر نایبان خاص خودش به نام های «عثمان بن سعید عمری»، «محمد بن عثمان عمری‌»، «حسین بن روح‌» و «علی بن محمد سمری» با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حلّ و فصل می کرد، که این امور، علاوه بر مسائل مالی، شامل مسائل عقیدتی و فقهی نیز می شد.

روايات زيادی بر این مطلب دلالت دارد كه افشای نام مقدس حضرت مهدی(عج) در دوره غیبت ‌روا نیست؛ اما آيا این رویه یک اقدام سیاسی مقطعی بوده یا این که نام بردن از آن حضرت تا زمان ظهور وی، همچنان بر حرمت باقی خواهد ماند؟ منشأ اختلاف نظرهایی میان فقها و مورخان گشته است. از پاره ای روایات، فهمیده می شود که مشکلات سیاسی، انگیزه عدم جواز تسمیه در آن دوره بوده است؛ چرا كه اگر نام حضرت فاش می شد تحت تعقیب حكومت قرار می گرفت.

تلاش های حكومت عباسی در سامرا و بغداد برای کنترل زندگی امام حسن عسکری(ع) و جستجوی شدید سلطان وقت و کوشش بی امان برای یافتن آخرین حجّت خدا، ولادت آن حضرت را بر همگان مخفی ساخت. در روایات امامان(ع) به ولادت اسرارآمیز آن حضرت اشاره شده و حتی این مطلب یکی از دلایل شناخت وی تعیین شده بود. تلاش بی وقفه بنی عباس برای یافتن فرزندی از امام یازدهم، در بیشتر منابع تاریخی گزارش شده است.

برخی از شیعیان عصر امام حسن عسكری(ع) موفق به ديدن امام زمان(عج) شده اند. شیخ «مفید» نام تعدادی از اصحاب، خادمان و یاران نزدیک امام عسکری(ع) را برده است كه موفق به دیدار ایشان شده اند. «محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر»، «حکیمه خاتون» دختر امام جواد(ع)، «ابو علی بن مطهر»، «عمرو اهوازی» و «ابو نصر طریف» خدمتگزار خانه امام حسن عسكری(ع)، از آن جمله بودند.

مشکلات سیاسی و سخت‌ گیریهای خلفای عباسی نسبت به ائمه(ع) رابطه منظم آنان را با شيعيان به هم ‌ريخته بود. اين مشکل كه در فاصله رحلت یک امام و جانشینی امام بعدی رخ می داد پس از رحلت امام عسکری(ع) دو چندان شد؛ زیرا علاوه بر محرمانه بودن تولد و نگهداری و وصایت امام زمان(عج)، دوران غیبت نیز آغاز شده بود و ميراث عظيم احاديث مهدوی و استقرار سیستم ارتباطی قوی میان امام عسکری(ع) و شیعیان ايشان، تنها پشتوانه امامت امام زمان(ع) بود. با اين وجود شماری به خاطر نداشتن فرزند، در امامت امام یازدهم دچار تردید شدند.

مسأله «غیبت»، به سادگی برای جامعه شیعه حل نشده و در دهه های پایانی قرن سوم و چهارم، مشکلات زیادی در جامعه شیعه به وجود آورد. همین امر باعث شد تا علمای شیعه به تفصیل درباره مسأله غیبت تحقيق كرده و ابعاد آن را روشن سازند كه از جمله آنها می توان به «محمد بن بحر رهنی»، «شیخ صدوق»، «شيخ طوسی»، «محمد بن ابراهیم نعمانی»، «شیخ مفید» و دیگران اشاره كرد.