استاد فقید حضرت آیت الله معرفت(ره): برخی سوال می‌کنند که آيا قرآن براى «سحر»، تأثيرى فراتر از تأثير اسباب و علل طبيعى باور دارد؛ چنان كه اهل جادو و جنبل باور دارند؟ در جواب باید گفت: قرآن چيزى در اين زمينه جز تصريحاتى مبنى بر ناتوانى و بى‌پايگى و رسوايى جادو و جادوگران ندارد و سحر و جادو را تنها چشم بندى و خيال پردازى مى‌داند كه واقعيتى در پس آن نيست.

برای درمان سخن چينی، نخست باید سراغ انگیزه های آن رفت، عواملی مانند: حسد، دنياپرستى، کینه توزى، و ... از سویی دقت در پيامدهای سخن چينى، مانند کيفر الهی، نقش ويرانگر آن در سطح جامعه و ... از دیگر عوامل بازدارنده می باشد. همچنین بی اعتنایی مردم و تحریم این اشخاص می تواند در آنان تاثیر گذار باشد. امام على(ع) می فرمايند: «سخن چين را تكذيب كن، خواه راست بگوید خواه دروغ». البته نباید فراموش کرد که صفات رذيله از ضعف ايمان سرچشمه می گیرند و با تقویت آن می توان این رذایل را ترک کرد.

جمعی از بزرگان، سعايت و نمامی را به يک معنی دانسته اند، در حالى كه ممكن است بین آن دو کمى تفاوت باشد. سخن چينی سبب جدايی بين دو دوست، همکار و ... می شود در حالی که سعايت، بدگويی از کسی نزد شخص بزرگی است که ممکن است مال، جان و آبروی آن فرد را در معرض خطر قرار دهد، لذا سعايت در بسيارى از روايات به عنوان سعايت نزد سلطان و مانند آن به كار رفته است.

انگيزه های سخن چينی پيوند ناگسستنی با بسياري از رذائل اخلاقی دارد؛ مانند: 1- «حسد»؛ آری حسود نمی تواند آرامش زندگی ديگران را تحمل کند. 2- «دنيا پرستی»؛ زیرا شخص دنيا پرست می خواهد با ایجاد اختلاف، کسب و کار ديگران را به رکود بکشاند، تا زمینه بهره برداری خودش را فراهم نماید. 3- «نفاق»؛ امام صادق(ع) مى فرمایند: «يكى از نشانه هاى نفاق، اصرار بر سخن چينى است». 4- «انتقام جويی». 5- «دروغ گویی»؛ پيامبر(ص) در حديثی سخن چینی را از نشانه های انسان دروغ گو دانسته است. و ... .

زشتی سخن چينى و حرمت آن از منظر علم اخلاق، به عنوان گناهی کبيره پذيرفته شده است، لکن مانند ساير احکام شرع، دارای استثناء هایی می باشد. مثلا اگر ظالمی، قصد آسیب رساندن به کسى را داشته باشد، باید به آن شخص خبر داد. همچنین مى توان به وسيله سخن چينى در صفوف دشمن اختلاف افكند. ولى اين گونه استثنائات نادر، نبايد بهانه اى براى آلوده شدن به اين گناه يا استقبال از گفته های سخن چينان شود. بلکه با آنها باید مثل حکم جواز اکل میته (خوردن مردار) در حالت اضطرار برخورد کرد.

برقراری صلح بین مردم، همواره مورد تاکيد معصومين(ع) قرار داشته است. پيامبر(ص) در این رابطه می فرمايند: «اصلاح بین دو نفر، ثواب شب قدر را به همراه دارد». همچنین امام علی(ع) می فرمايد: «اصلاح بین مردم از تمام نمازها و روزه ها برتر است». امام صادق(ع) نیز می فرمايد: «اصلاح بين مردم، صدقه اى است كه خدا آن را دوست دارد». معصومين(ع) برقراری صلح و آشتی بین مردم را هم رديف جهاد فى سبيل اللّه می دانند؛ که علاوه بر تاثير در روابط افراد، سبب انسجام جامعه شده، که خود عاملي در راستای پيروزى و اقتدار جامعه است.

خداوند خطاب به پيامبر(ص) می فرمايد: «از آنها كه بسيار سوگند ياد مى كنند و افراد پستى هستند، بسيار عيب جو و سخن چين اطاعت مکن». علاوه بر این، مبتلایان به صفات دیگری مانند: ممانعت کننده از كار خير، تجاوز کننده به حقوق سایرین، كينه توز، خشن، و کسانی که به آيات الهى كفر می ورزند را در زمره همین گروه بر می شمرد. این آيه با ذکر سخن چينی در رديف این صفات [مخصوصا کفر] بیان کننده زشتی و قباحت فراوان این صفت است. این افراد بنا به فرموده قرآن در دنيا و آخرت رسوا مى شوند.

قرآن مي فرمايد: «تقوای الهي را مراعات كنيد و در بين تان آشتي ايجاد کنيد». همچنین می فرمايد: «براي اصلاح بين مردم، خدا را در معرض سوگند قرار ندهيد». در اینجا دو تفسیر وجود دارد؛ نخست: در مورد كسانى است كه هنگام عصبانیت، سوگند می خوردند که براى اصلاح بین دو طرف کاری نکنند، و خداوند می فرماید این قسم ها بیهوده است. دوم: براى اصلاح بین مردم سوگند ياد نكنيد؛ زیرا اهمیت این کار بدیهی است و نیاز به سوگند ندارد. و نیز هنگام نهی از سخنان درگوشی، گفتار درگوشی در راستای اصلاح بین مردم را استثنا می کند.

معصومين(ع) با تعابيری تکان دهنده به نهی از «سخن چينی» می پردازند، پيامبر(ص) در این رابطه می فرمایند: «بدترین افراد کسانی هستند که تلاش می کنند با سخن چينی بين دوستان جدايی بیفکنند و بر افراد پاك عيب جوئى مى كنند»، همچنین می فرمایند: «خداوند در قبر سخن چين آتشى مسلّط مى كند كه تا قيامت او را مى سوزاند و در آخرت نیز از عذاب الهى آسوده نخواهد شد». امام علی(ع) می فرماید: «سخن چينی پل شر و فساد است». طبق اين احادیث سخن چين روى بهشت را نخواهد ديد، مگر بواسطه توبه به جبران اعمال خویش بپردازد.

«اعتماد» سرمايه اصلی جامعه بوده و سبب تعاون و پيشرفت در تمام زمينه ها می گردد، و سخن چينی سبب تفرقه و بد بينی می شود. امام علی(ع) می فرمايد: «سخن چينی سبب کينه و دشمنی می شود و انسان را از خدا دور می کند»، همچنين امام صادق(ع) می فرماید: «بزرگ ترین سحرها سخن چينی است؛ زيرا سبب جدايی دو دوست، ريختن خون ها، و ويرانی خانه ها مى شود». این مطلب نیز شایان توجه است که همواره کارهای مخرب، زودتر از اموری كه جنبه اصلاح دارند اثر می گذارند.