تمام شواهد نشان مى دهد حاكمان آن روز تصميم داشتند اين منبع اقتصادى را از خاندان امام على(ع) بگيرند تا آن که مبادا مايه قدرت آنها شود. از این رو امام صادق(ع) در حدیثی می فرمایند: «هنگامى كه ابوبكر به خلافت رسيد عمر به او گفت: مردم بنده دنيا هستند و غير از آن را نمى خواهند، بنابراين خمس و فىء و فدك را از على و اهل بيتش باز گير؛ زيرا پيروانش وقتي اين امر را ببينند او را رها كرده به سوى تو مى آيند».

مهمترين عواملی كه موجب خشم عمومی مردم نسبت به «عثمان» شد عبارتند از: 1- او پستهاى حسّاس كشور اسلامى را در ميان اطرافيان و خويشاوندان خود كه بسيارى از آنان نالايق، فاسد و دور از تعاليم اسلام بودند تقسيم نمود. 2- شخصيت هاى بسيار بزرگوار و برجسته اى همچون «ابوذر»، «عمار یاسر»، «عبدالله بن مسعود» و ... را تبعید و یا مجازات كرد. 3- اموال بيت المال را بدون حساب و كتاب در ميان اقوام و بستگانش تقسيم كرد در حالى كه مستمندان با ايمان در آتش فقر مى سوختند. 4- مخالف دستورات کتاب الله عمل می کرد.

حاکم در «مستدرک» از عبدالرحمن بن عوف این روایت را نقل کرده که در مدینه براى هیچ کس کودکى متولّد نمى شد مگر اینکه پیش پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى آوردند و [حضرت براى او دعا مى فرمود] پس مروان بن حَکَم را نزد حضرت آوردند؛ حضرت فرمود: «او وزغ فرزند وزغ و ملعون فرزند ملعون است». شاید معاویه نیز به همین حدیث اشاره کرده آنگاه که به مروان مى گوید: «اى فرزند وزغ تو در آن حدّ و اندازه نیستى و این حرف ها به تو نیامده».
 

در شرح ابن ابى الحدید به نقل از «الاستیعاب» آمده: «روزى على(ع) به مروان نگاه کرد و گفت: «واى بر تو و واى بر امّت محمّد از تو و از خاندان تو، هنگامى که موهاى بین چشم و گوشت سفید شود».

روزى مروان بن حکم دید که شخصى صورت خود را بر قبر پیامبر گذاشته است، با شتاب به ‏سوى او آمد و گردن او را گرفت، از جاى بلند کرد و گفت: می دانى چه می کنى؟ او گفت: آرى، خوب می دانم، من هرگز به زیارت سنگ نیامده ‏ام، بلکه به زیارت پیامبر آمده‏ ام. از رسول‏ اللَّه(ص) شنیدم که فرمود: بر دین خدا گریه نکنید، اگر متولیانش اهل بودند، و آنگاه که نا اهلان بر آن حکم راندند برایش بگریید. حاکم و ذهبى حدیث را صحیح می دانند.

عثمان وقتی دید مردم به کشتن وی رأی داده اند نزد على(ع) آمد و در خواست کمک کرد. امام(ع) فرمود: من بارها تو را نصیحت کردم ولی تو سخن خود مى گویى [و کار خود مى کنى]... و به سخن مروان بن حکم و سعید بن عاص گوش مى دهى. عثمان گفت: از این پس سخن تو را گوش مى دهم؛ و على(ع) به سوى مصریان رفت و آنان را باز گرداند.

سعد ابی وقاص که نام اصلی او مالک ابن وهیب بن عبد مناف و کنیه وی ابو اسحاق، و مادرش حمنة دختر سفیان بن امیة است؛ از پیشگامان مسلمانان است که در هفده سالگى مسلمان شد و در جنگهای بدر، احد، خندق، حدیبیه، خیبر و فتح مکه حضور داشت. اهل سنت او را جزء ده تن از اعضای عشره مبشره می دانند. ولی در دوران خلفات عثمان به دنیا پرستی و مال اندوزی روی آورد؛ و همین باعث شد که با علی(ع) بیعت نکند. سعد در سال 55 درگذشت و مروان بن حکم بر او نماز گزارد و در مدینه دفن شد.

مروان بن حَکَم، پسر عموى عثمان و شخصی مرموز، فتنه انگیز و فرصت طلب بود، او از معارف اسلامى بهره اى نداشت؛ زیرا در کودکی به خارج مدینه تبعید شده بود. عثمان بعد از خلافت، او را به مدینه بازگرداند و اکرام کرده و گرداننده اصلی کار حکومت نمود. او که در شورش علیه عثمان نقش مهمّی داشت، پس از کشته شدن او به مکّه گريخت و به یاران جمل پیوست و در جنگ صِفّین نیز نقش پر رنگی داشت. او از سوى معاویه حاکم مدینه شد و بعد از یزید به خلافت رسید و در سال 65 کشته شد.

بخارى و مسلم از مروان بن حکم نقل مى کند: در بین راه مکّه و مدینه شنیدم که عثمان از متعه حجّ و از جمع بین عمره و حجّ نهى مى کرد، چون على این را دید با صداى بلند براى حجّ و عمره تلبیه گفت و فرمود: «من سنّت رسول خدا(ص) را به خاطر گفته هیچ یک از مردم ترک نمى کنم». ابن قیم مى نویسد: عثمان رأى و نظر خود را در این مسأله از عمر گرفته است. ابن عباس می گوید: عمر مى گفت: بخدا قسم من شما را از متعه حج نهى مى کنم در حالیکه این حکم در کتاب خدا وجود دارد و پیامبر خدا آن را انجام مى داد.

حاکم در «مستدرک» از عبدالرحمن بن عوف این روایت را نقل کرده که در مدینه براى هیچ کس کودکى متولّد نمى شد مگر اینکه پیش پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى آوردند و [حضرت براى او دعا مى فرمود] پس مروان بن حَکَم را نزد حضرت آوردند؛ حضرت فرمود: «او وزغ فرزند وزغ و ملعون فرزند ملعون است». هم چنین ابن نجیب از جبیر بن مطعم نقل کرده: «ما همراه رسول خدا(ص) بودیم که حکم بن ابى العاص عبور کرد، سپس حضرت فرمو : «واى بر امّت من از آنچه در صلب این است».