در طول تاریخ، زیاده خواهی و عدم تسلّط بر امیال و خواهش های نفسانی، یکى از دلایل اصلی ظلم، بلکه شایع ‌ترین آنها است. هنگامی که انسان نتواند امیال درونی اش را تربیت و مدیریت کند، به ‏ناچار براى ارضاى آن از حدّ خویش تجاوز می کند و حقوق دیگران را پایمال می نماید. اسطوره و نماد عدالت خواهی، یعنی امام حسین(ع)، یکی از اهداف اصلی قیام خود را ظلم ستیزی قرار داده؛ و حضرت مهدی(عج) نیز تکمیل کننده راه و نهضت اوست.

اسلام به مسأله حكومت به عنوان يك «وسيله» براى تحقّق بخشيدن به اهداف عالى مى نگرد. چهار هدف عمده تشکیل این حکومت عبارتند از: آگاهى بخشيدن به انسانها، تربيت معنوى و اخلاقی انسان، برپایی عدل به صورت خود جوش و برخاسته از متن جامعه، آزادى انسانها از زنجير اسارتهای فکری، فرهنگی، سیاسی و ... . پر واضح است که فقط يك حكومت نيرومند و صالح می تواند این اهداف را با ایجاد يك شبكه وسيع برنامه ريزى که از طريق بيت المال تغذيه مى گردد و جهت اصلى آن انسان سازى و پيشرفت علم و فرهنگ است پياده کند.

انسان دارای دو دسته از صفات و اخلاقیات است: غرایز حیاتی و روحیات عالی انسانی. غرائز برای ادامه حیات ضروری است و در تمام افراد دیده مى شود، مانند علاقه به خود و زن و فرزند، حس انتقام، شهوت و... . رعایت اعتدال در این قسمت ضروری است. بُعد دوم، روحیات عالی انسانی است که حدّ و اندازه معینی ندارد و هر اندازه زیادتر باشد سبب تکامل انسان خواهد شد.

آئین آسمانى اسلام، ارزش واقعى انسان را در صفات ذاتى او مخصوصاً«تقوا» می داند. این دین مبین حتى براى موضوعات مهمى همچون علم و دانش، اگر در مسیر ایمان و تقوا و ارزش هاى اخلاقى قرار نگیرد، اهمیت قائل نیست. خداى متعال در آیه 13 سوره حجرات و پیامبر اسلام(ص) و ائمه هدی(ع) در روایات بسیاری به این معنا تاکید کرده اند.

منظور از وجود قواعد و سنّت هاى كلّى آن است كه، اعمال افراد و جامعه هاى انسانى كه از روى اراده و اختيار آنها سر مى زند بازتاب هاى قهرى دارد که تاکیدی است بر تأثير و نفوذ اراده انسان در سرنوشت او و ربطی به مجبور بودن انسان ندارد.
 

«انتظار» براي فرد منتظر آثار مثبت زيادي دارد؛ خودسازى فردى و خود يارى هاى اجتماعى ثمره انتظار است. منتظران راستين وظيفه دارند هم به خويش بپردازند و هم مراقب حال يكديگر باشند. اثر مهم ديگر، حل نشدن در مفاسد محيط و عدم تسليم در برابر آلودگى هاست؛ هنگامى كه فساد فراگير می شود، گاه افراد پاك در يك بن بست سخت روانى فكر مى كنند كار از كار گذشته و ديگر اميدى به اصلاح نيست و اینجاست که تنها مسئله اميد بخش، انتظار اصلاح جهانی است.

فلاسفه قدیم به افلاک بطلمیوسی که از عقول الهام می گیرند قائل بودند و می گفتند: عقول جزئیه و نفوس انسانی از عقل دهم یا فعال کسب فیض می کنند و روح پیامبر(ص) به خاطر رابطه زیادش با عقل فعال می تواند معلومات را از آن بگیرد و قوه خیالیه بسیار قوی او مى تواند صورت هاى محسوسه مناسبى به آن صور کلیه که از عقل فعال دریافت داشته، بدهد. اما این نظریه باطل است؛ زیرا اولا مقدمات آن اثبات نشده، ثانیا با آیات قرآن که وحی را یک نوع ارتباط با خدا از طریق الهام یا به واسطه فرشته وحی بیان کرده، ناسازگار است.

قرآن در سوره اعراف آیه 157، به یکى از ابعاد فلسفه بعثت انبیاء اشاره کرده و آن نجات انسان ها از چنگال اسارت و استبداد است. در این آیه آزاد کردن انسان ها از چنگال اسارت ها، از اهداف پیامبر اسلام(ص) شمرده شده است.