آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

انسان دارای دو دسته از صفات و اخلاقیات است: غرایز حیاتی و روحیات عالی انسانی. غرائز برای ادامه حیات ضروری است و در تمام افراد دیده مى شود، مانند علاقه به خود و زن و فرزند، حس انتقام، شهوت و... . رعایت اعتدال در این قسمت ضروری است. بُعد دوم، روحیات عالی انسانی است که حدّ و اندازه معینی ندارد و هر اندازه زیادتر باشد سبب تکامل انسان خواهد شد.

انسان داراى دو دسته از صفات و اخلاقیّات است:
1. غرایز حیاتى: که براى ادامه حیات ضرورت دارد و در تمام افراد دیده مى شود، مانند: علاقه به خود و زن و فرزند، حسّ انتقام، حسّ ترس، غریزه شهوت و غضب و...
افراط و تفریط در این قسمت، سبب بدبختى انسان مى گردد و باید اعتدال رعایت گردد.
اگر انسان به خودش علاقه نداشته باشد، بدون ترس خود را در خطرها قرار مى دهد و جان خود را دستخوش فنا و نابودى مى کند و از طرفى اگر علاقه او به خود در جهت افراط واقع شود و همه چیز را براى خود بخواهد، مسلّم است که این هم مایه بدبختى و هلاکت اوست. اغلب افراد متهوّر و نترس، عمر خود را به پایان نمى رسانند و افراد ترسو هم از عمر خود بهره مند نمى شوند و از فعّالیّت هاى مثبت اجتماعى محرومند.
اغلب اشخاص غضبناک، انسان هاى غیر قابل اعتماد و بى ارزشى از آب در مى آیند و در مقابل، افراد خونسرد هم ناقصند؛ زیرا در صحنه مبارزات اجتماعى، قادر به دفاع از حقوق مسلّم خود نخواهند بود.
بنابراین براى هر یک از این غرایز، حدّ و اندازه اى است که اگر از آن حدّ و اندازه تجاوز کند، موجب زیان انسان مى گردد و فقط در صورت اعتدال صفات مزبور، بشر مى تواند از آنها بهره مند شود و از این نظر کامل گردد.
2. روحیّات عالى انسانى: این دسته از صفات، حدّ و اندازه معیّنى ندارد و هر قدر زیادتر باشد، باعث کمال بیشتر انسان خواهد بود.
صفاتى مانند: عدالت، حق دوستى، حق طلبى، وظیفه شناسى و... را مى توان از روحیّات عالى انسانى دانست. هر کس که از این صفات، سهم بیشتر داشته باشد کامل تر است، به عنوان مثال: در هر کس حسّ عدالت پرورى، بیشتر یافت شود، به همان اندازه این فرد از لحاظ اخلاقى و روحیّات ممتاز انسانى، کامل تر است. بنابراین تکمیل و پرورش این روحیّات نیز یکى از مراحل تکامل اخلاقى است.(1)