امام علي(ع) در خطبه 180 «نهج البلاغه» ميان اصحاب نافرمانش و اصحاب «معاويه» مقايسه كرده مى فرمايد: «آيا شگفت آور نيست كه معاويه، جفاكاران اوباش را دعوت مى كند و آنها بدون انتظارِ بخشش، متابعتش مى كنند؛ ولى من شما را كه بازماندگان اسلام و بقاياى انسان هاى با ارزشيد دعوت مى كنم و عطايايى به شما مى بخشم با اين حال، از گِرد من پراكنده مى شويد و راه مخالفت با من را پيش مى گيريد؟!». تفاوت دو اصحاب اين بود كه: معاويه سران قبايل را تطميع مي كرد و آنها افراد قبيله را با خود همراه مي كردند اما امام(ع) با همه به عدالت رفتار مي كرد.

یکی از جلوه های مظلومیت امام علی(ع) برخی انسان های معاصر حضرت بودند، گروهی نادان و بی ارداده که شایستگی همراهی چنین رهبری را نداشتند. این یکی از بزرگ تریم مظلومیت هاست که رهبری آگاه و توانا و سیاستمداری هوشیار در بین گروهی گرفتار شود که سخنان و هشدارهایش آنان را بیدار نمی کرد. گاه مى فرمود: «اى كاش معاويه شما را با لشكر خود، معاوضه مى كرد، ده نفر از شما را مى گرفت و يك نفر از شاميان را به من مى داد». براستی اين دردناكترين شكل مظلوميت است كه آن حضرت را اول مظلوم عالم گردانید.

حضرت علی(ع) از وحدت و جدیت شامیان در مسیر باطل و سستی و تفرقه کوفیان در مسیر حق اظهار شگفتی و دردمندی می کند. حضرت گلایه می کند که چرا کوفیان به خاطر سستی، مورد حمله قرار می گیرند و حمله متقابل نمی کنند و در مقابل معصیت های پدید آمده در جامعه، اعتراضی نمی کنند. حضرت ریشه همه این مصائب را سستی و بی تفاوتی می داند. امام سخن کوفیان در بهانه کردن سرمای زمستان و گرمای تابستان برای نجنگیدن را یادآور می شود و می فرماید کسی که از گرما و سرما گریزان باشد از شمشیر گریزان تر است.

حضرت امیر(ع) کوفیان را با تعابیر بسیار تندی همچون مردنما، کودک صفت، عروس صفت و... خطاب قرار می داد. ایشان با ملاحظه خطر بزرگ شامیان و اطلاع از عمق نفوذ رخوت و بی انگیزگی و غفلت در روح کوفیان، با استفاده از این تعابیر و گله ها، در صدد بیدار کردن آنها از خواب غفلت و برانگیختن شان برای جهاد در راه خدا و قطع کردن دست شامیان غارتگر از کشور اسلام بود.

بعد از شهادت مالک، اندوه بر جان امام(ع) سنگينى مى نمود و بياناتش حاکي از تأسّف بر فقدان بزرگ مرد عرصه ستيز با فتنه هاي شاميان بود. آن حضرت چند روز بر او مى گریست و بسیار در فقدان او اندوهناک بود و مى فرمود: «دیگر مانند او را هرگز نخواهم دید».

عمار قبل از رفتن به میدان درخواست آب كرد. پسر جوانى شير براى او آورد، وقتى كه عمار شير را ديد، گفت: از رسول خدا(ص) شنيدم كه مى‏ فرمود: «اي عمار، آخرين بهره تو از دنيا شير است». امروز يقين دارم که محمد(ص) و ياران او را ديدار خواهم کرد. آن گاه بر شاميان حمله کرد و تعدادی را به درک فرستاد تا اینکه ابو غاديه مزنّي جهني، تيري به زانوي عمار زد و او را بر زمين انداخت سپس ابو غاديه، با تعدادي بر صحابی نود و چهار ساله پیامبر(ص) تاختند و او را کشتند و سرش را نزد معاويه بردند.

مردم عراق و مخصوصاً کوفه، از گروه هاى مختلف با فرهنگ هاى متفاوت تشکیل شده بودند و سیاست هاى زمان عثمان، آنان را به سوى زَرْق و برق دنیا کشیده بود و لذا بسیارى از سران قبایل و شخصیت های آنان را معاویه با پول هاى کلان خرید؛ لکن مردم شام از این موج نسبتاً دور بودند. شامیان بیشتر اهل عمل بودند و عراقى ها اهل سخن. شامى ها انضباط اجتماعى را بهتر پذیرا مى شدند ولی عراقى ها به آن تن نمى دادند. روح وفادارى در شامیان بیشتر بود در حالى که بى وفایى و پیمان شکنى، از ویژگى هاى مردم عراق و کوفه بود.