پاسخ اجمالی:
مبانی اعتقادی شیعیان درباره جانشینی امامی پس از امام دیگر، نقش مهمی در تثبیت موقعیت امام جدید ایفا کرده است. این عقاید کم و بیش در میان شیعیان رسمیت پیدا کرده و عدول از آنها پذیرفتنی نیست. بخشی از این مبانی تاكيد دارد كه زمین نمی تواند خالی از حجّت باشد و اگر تنها دو نفر در روی زمین زندگی کنند، حتماً یکی از آن دو، حجّت خدا خواهد بود و کسی که امامت او ثابت نشده، امامت فرزندان وی جایز نیست. علاوه بر اصل «خالی نبودن زمین از حجت خدا» دو آیه قرآن نیز به عنوان پشتوانه کلامی مساله «مهدویت» نازل شده است.
پاسخ تفصیلی:
مبانی اعتقادی شیعیان درباره جانشینی امامی پس از امام دیگر، نقش مهمی در تثبیت موقعیت امام جدید داشته و دارد. این عقاید کم و بیش در میان شیعیان رسمیت پیدا کرده و عدول از آنها پذیرفتنی نیست. درباره امامت حضرت مهدی(علیه السّلام) نیز بخشی از این مسائل مطرح شد. گزارش «نوبختی» و «اشعری» مبنی بر مسائلی که امامیه درباره جانشینی آن حضرت مطرح کردند، نموداری است از دیدگاه کلامی آنها درباره امامت و جایگزینی امام بعدی در قرن سوم، که بعدها مبانی کلامی شیعه درباره امامت بر اساس همین دیدگاه ها شکل گرفت. «نوبختی» ضمن بحث درباره فرقه دوازدهم از فِرَق شیعه، که همان امامیه بوده اند به بخشی از این مبانی به ترتیب زیر اشاره می کند:
1. زمین نمی تواند خالی از حجّت باشد.
2. پس از امام حسن و حسین(علیهما السّلام) امامتِ دو برادر امکان ندارد.
3. اگر تنها دو نفر در روی زمین زندگی کنند، حتماً یکی از آن دو، حجّت خدا خواهد بود.
4. کسی که امامت او ثابت نشده، امامت فرزندان وی جایز نیست؛ مثلاً اسماعیل فرزند امام صادق(علیه السّلام) چون در زمان حیات پدر - بدون این که به امامت برسد - درگذشت، فرزندش محمد نمی تواند مقام امامت را دارا باشد.
[نوبختی] سپس اضافه می کند: مبانی فوق برگرفته از روایات صادقیین(علیهما السّلام) است که کسی از شیعه در مقام رد یا انکار آن برنیامده و در صحّت طرق و اثبات و استحکام اسناد آن جای هیچ گونه شک و تردیدی وجود ندارد.
از نظر شیعه، زمین، نمی تواند لحظه ای از حجّت خدا خالی باشد؛ زیرا در چنین صورتی زمین و هر آنچه در روی آن است، بی درنگ از هم فرو می پاشد. ما به امامت امام ماضی -امام عسکری(علیه السّلام)- که مقرون به وفات آن حضرت بوده اعتقاد و اعتراف داریم که او را جانشینی است از صلب خود او و هموست که امامت امت پس از آن حضرت به عهده وی گذاشته شده و به اذن خدا روزی از پرده غیبت بیرون خواهد آمد و امر خود را آشکار خواهد ساخت؛ زیرا اختیار غیبت و ظهورش در دست خدا است. چنانکه امیر مؤمنان(علیه السّلام) فرمود: «اللَّهُمَّ اِنَّكَ لَاتَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ حُجَّةٍ لَكَ عَلَى خَلْقِكَ ظَاهِراً مَعْروفاً أَوْ خَائِفاً مَغْمُوراً كَيْ لَاتَبْطُلَ حُجَّتُكَ وَ بَيِّنَاتُكَ».
ما به این مطلب امر شده ایم و در تأیید این اعتقاد، روایات صحیحی از امامانِ گذشته به دست ما رسیده است. بندگان خدا را نشاید که در کارهای خدا به جستجو و کاوش بپردازند و در صدد کشف آنچه که خدا از آنان پنهان داشته برآیند و در مورد آنچه که آگاهی بدان ندارند به قضاوت پردازند و جایز نیست نام مبارک آن حضرت را بر زبان آورده و برای شناسایی اقامتگاه آن حضرت به پرسش و کسب اطلاع بپردازیم مگر وقتی که امر شد... .
در ادامه، از مسأله تقیه سخن به میان آورده و با اشاره به رعایت تقیه از طرف امام صادق، کاظم و رضا(علیهم السّلام)، رعایت آن را از طرف شیعیان در شرایط آغاز غیبت، به مراتب لازم تر از دوران آن بزرگواران می داند. وی در مقام اثبات این مطلب، به روایاتی استناد کرده که بنا به مدلول آنها ولادت با برکت آن حضرت برای مردم پنهان و نام مقدسش ناشناخته خواهد ماند تا کمی پیش از قیام جهانی خویش خود را به مردم معرفی فرماید. و در پایان می گوید: «فهذا سبیل الأمانة و المنهاج الواضح الأحبّ الّذی لم تزل الشیعة الامامیة الصحیحة التشیّع علیه».(1)
شیخ «مفید» نظیر همین دلایل را برای رد عقاید گروه هایی که درباره جانشینی امام یازدهم نظرات نادرستی دارند به کار گرفته است. از اصول مهمی که شیخ بدان اشاره می کند، همان اصل خالی نبودن زمین از حجّت خدا و نیز حدیث «هر کس بدون شناخت امام زمانِ خود بمیرد بر مرگ جاهلی مرده است» می باشد.(2) نظیر همین روایات و پاره‌ای از دلایلی که از این روایات استفاده می شود، توسط شیخ «طوسی» در «الغیبه» در ردّ آراء گروه هایی که پس از رحلت حضرت عسکری(علیه السّلام) پیدا شده اند، ارائه شده است.(3)
علاوه بر اصل «خالی نبودن زمین از حجت خدا» دو آیه از قرآن نیز به عنوان پشتوانه کلامی مهم مهدویت نازل شده است: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ».(4) و در آیه دیگر می فرماید: «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ».(5)
شیخ «مفید» در آغاز بحث از شرح حال امام زمان(علیه السّلام) به این دو آیه و نیز این حدیث مشهور نبوی استناد کرده است: «لَنْ تَنْقَضِيَ الْأَيَّامُ وَ اللَّيَالِي حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلاً مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ يَمْلَأُهَا قِسْطاً و عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً».(6)،(7)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.