در منابع اسلامى روايات فراوانى آمده که می گوید: هنگامى كه انسان را در قبر مى گذارند، دو فرشته به سراغ او مى آيند و از او درباره اصول عقايد، توحيد، نبوّت و ولايت امامان(ع) پرسش مى كنند و حتّى مطابق بعضى از اين روايات از چگونگى صرف عمر و یا طريقه كسب اموال و صرف آنها نيز سوال مى كنند. حال اگر او از مؤمنان راستين باشد، به خوبى از عهده پاسخ بر مى آيد و مشمول رحمت الهى مى شود و اگر از گنهكارانِ منحرف باشد در پاسخ دادن درمانده مى شود و گرفتار عذاب دردناك برزخى مى گردد.

مورخین نوشته اند هنگام تبعید ابوذر به ربذه، امام علی(ع) به او فرمودند: «تو به خاطر خدا بر آنها غضب كردى پس به خدا اميدوار باش، آن گروه بر دنيايشان ترسيدند و تو بر دينت ...». همچنین عقيل، امام حسن(ع) و امام حسين(ع) و عمار، نیز حضور داشتند. امام حسن(ع) فرمودند: «عمو جان اين قوم با تو چنين رفتار ناشايستى كردند، خداوند مى داند و مى بيند ...».سپس امام حسين(ع) فرمود: «عمو جان! خداوند توانا است كه اين اوضاع را دگرگون سازد ... شكيبا باش».

در آیه 14 سوره حدید، بهشتیان خطاب به منافقان، عوامل متعددی را برای گمراهی آن ها ذکر می کنند؛ یکی از این عوامل عبارت است از «چیره شدن آرزوهای دور و دراز بر تفکّر و تعقّل منافقان». دامنه آرزوها گاهی به قدرى وسيع و گسترده مى گردد كه تمام فكر انسان را به خود مشغول داشته و در عالمى از خيال و پندار فرو مى برد؛ در چنین حالی چشم و گوش انسان كور و كر مى شود.

امام علي(ع) می فرماید: «متقین شب را هراسان به سر مى برند و صبح خوشحالند؛ ترسناك براى غفلتى كه از آن بیم داده شده اند و خوشحال براى فضل و رحمت الهى كه به آنها رسيده است». آنها همیشه در بین خوف و رجاء قرار دارند و هراسانند که غفلت آنها را فرابگیرد و باعث ترک یاد خدا شود و یا خائفند از عذاب الهی به خاطر غفلتی که دارند. امام صادق(ع) می فرماید: «كسى كه حسنة او خشنودش كند و كار زشت او ناراحتش كند، او مؤمن است».

گروهى از افراد سست ايمان به حال شهيدان راه خدا تأسف مى خوردند كه مردند و به خاك سپرده شدند و دستشان از همه جا كوتاه شد! اما در اينجا قرآن به پيامبرش خطاب كرده - تا ديگران حساب خود را بكنند - كه: «هرگز گمان مبر آنها كه در راه خدا كشته شدند مردگانند؛ بلكه زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند». آری آنها در جوار رحمت الهى اند و شادى در وجودشان موج مى زند و براى ديگران پيام مى دهند كه هيچ اندوهى ندارند و اگر زندگى با مرگ پايان مى گرفت اين تعبيرات درباره شهيدان نامفهوم بود و مشتى مجازگويى بود.

قرآن مى فرمايد: «اين به خاطر آن است كه قيامت مى آيد و در آن شكّى نيست و خداوند تمام كسانى را كه در قبرها آرميده اند زنده مى كند». آنچه در قبرها آرميده است جسدها يا استخوان هاى پوسيده انسان هاست و اين نشان مى دهد كه همان جسم مادى، زندگى را از سر مى گيرد و خروج انسان ها در قيامت از اين قبرها دليل بر زنده شدن اين بدنهاست و اینکه كافران وقتي خود را در سرائى ديگر مى بينند فرياد زده می گويند: «اى واى بر ما! چه كسى ما را از خوابگاهمان برانگيخت». پس اگر معاد، روحانى بود، مسأله «مرقد» مفهومى نداشت.

از آیه 64 سوره نساء، پاسخ کسانى که توسل جستن به پیامبر(ص) و یا امام(ع) را یک نوع شرک مى پندارند روشن مى شود؛ چرا که این آیه صریحاً مى گوید: آمدن به سراغ پیامبر(ص) و او را بر درگاه خدا شفیع قرار دادن، و وساطت و استغفار او براى گنهکاران، مؤثر و موجب پذیرش توبه و رحمت الهى است. تأثیر استغفار پیامبر(ص) براى مؤمنان در آیات دیگرى از قرآن نیز آمده است.

ورود در بهشت، آن کانون عظیم رحمت الهى، دلیل روشنى بر سعادت یک انسان است، و اگر کسى پیش از همه وارد شود برترین فضیلت براى او اثبات مى شود. در روایات معروف اهل سنّت، این افتخار از زبان پیغمبر اکرم(ص) براى فاطمه(س) ثبت شده است، همانند این حدیث که پیامبر(ص) می فرماید: «نخستین کسى که وارد بهشت مى شود فاطمه(س) دختر محمد(ص) است، و او در میان این امت همچون مریم در میان بنى اسرائیل است».

علماى اخلاق نخستين گام براى تهذيب اخلاق را «توبه» شمرده اند. در مكتب اسلام، از تمام آلودگان به گناه دعوت شده است كه براى اصلاح خويش از اين باب رحمت الهى وارد شوند. اين حقيقت در سخنان امام سجاد(ع) در مناجات تائبين چنین بيان شده است: «معبود من! تو كسى هستى كه به روى بندگانت درى به سوى عفوت گشوده اى و نامش را توبه نهاده اى، و فرموده اى باز گرديد به سوى خدا و توبه كنيد، توبه خالص! حال كه اين در رحمت باز است، عذر كسانى كه از آن غافل شوند چيست؟».

«توبه» در اصل به معنى بازگشت از گناه است. ولى اگر به خدا نسبت داده شود، در اين صورت به معنى بازگشت به رحمت است. بنابر این واژه «توبه» مشترك لفظى يا معنوى است ميان «خدا» و «بندگان».