آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در منابع اسلامى روايات فراوانى آمده که می گوید: هنگامى كه انسان را در قبر مى گذارند، دو فرشته به سراغ او مى آيند و از او درباره اصول عقايد، توحيد، نبوّت و ولايت امامان(ع) پرسش مى كنند و حتّى مطابق بعضى از اين روايات از چگونگى صرف عمر و یا طريقه كسب اموال و صرف آنها نيز سوال مى كنند. حال اگر او از مؤمنان راستين باشد، به خوبى از عهده پاسخ بر مى آيد و مشمول رحمت الهى مى شود و اگر از گنهكارانِ منحرف باشد در پاسخ دادن درمانده مى شود و گرفتار عذاب دردناك برزخى مى گردد.

مسأله سؤال قبر، هم در روايات اسلامى بازتاب گسترده اى دارد و هم در كلمات علماى عقايد. محقّق خويى در «منهاج البراعة» (شرح نهج البلاغه) مى گويد: «مسلمانان اتفاق نظر دارند كه سؤال قبر، حق است؛ بلكه مى توان آن را از ضروريّات دين شمرد؛ تنها گروه اندكى از مُلحدان به مخالفت با آن برخاسته اند... در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده است: «لَيْسَ مِنْ شِيعَتِنَا مَنْ أَنْكَرَ ثَلَاثَةً: اَلْمِعْرَاجَ وَ سُؤالَ الْقَبْرِ وَ الشَّفَاعَةَ»(1)؛ (كسى كه سه چيز را انكار كند از پيروان ما نيست: معراج، سؤال قبر و شفاعت)».
روايات فراوان ديگرى نيز در منابع اسلامى در اين زمينه وارد شده و در آنها آمده است: هنگامى كه انسان را در قبر مى گذارند، دو فرشته به سراغ او مى آيند و از اصول عقايد او، توحيد و نبوّت و ولايت امامان(عليهم السلام) پرسش مى كنند و حتّى مطابق بعضى از اين روايات، از چگونگى صرف عمر و طريق كسب اموال و صرف آنها نيز پرسش مى كنند؛ چنانچه او از مؤمنان راستين باشد، به خوبى از عهده پاسخ بر مى آيد و مشمول رحمت و عنايات الهى مى شود و اگر از گنهكارانِ منحرف باشد در پاسخ اين سؤالات در مى ماند و گرفتار عذاب دردناك برزخى مى شود.
اين نكته قابل توجّه است كه از قراين موجود در روايات استفاده مى شود كه سؤال و جواب قبر، يك سؤال و جواب ساده معمولى نيست كه انسان، مطابق ميل خود پاسخ گويد و خود را نجات دهد؛ بلكه سؤالى است كه پاسخ آن از درون جان انسان و متن عقايد و اعمال او بر مى خيزد. گويى جوابى است از عمق تكوين و باطن انسان؛ و در حقيقت اين نخستين دادگاه عدل الهى است كه در آغاز ورود او به عالم برزخ، انجام مى گيرد.
به تعبيرى ديگر: حادثه سنگين مرگ، به قدرى عظيم است كه انسان را به كلّى از خود بى خود مى كند و روح او گويى محتوايش را از دست مى دهد؛ مگر اين كه در چيزى، آن چنان ثابت قدم باشد كه در برابر چنين حادثه اى نيز به فراموشى سپرده نشود.
مرحوم علاّمه مجلسى مى گويد: «مشهور در ميان متكلّمان اماميّه اين است كه سؤالِ قبر، جنبه عمومى ندارد؛ بلكه مربوط به كسانى است كه در درجات بالاى ايمان يا كفر قرار داشته باشند؛ ولى مستضعفين و كودكان و ديوانگان سؤال قبر ندارند». مرحوم «علاّمه خويى» بعد از نقل اين كلام مى گويد: «اخبار متعدّدى در كتاب «كافى» و غير آن وارد شده كه گواهى بر اين معنا مى دهد».(2)،(3)