آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در آیه 14 سوره حدید، بهشتیان خطاب به منافقان، عوامل متعددی را برای گمراهی آن ها ذکر می کنند؛ یکی از این عوامل عبارت است از «چیره شدن آرزوهای دور و دراز بر تفکّر و تعقّل منافقان». دامنه آرزوها گاهی به قدرى وسيع و گسترده مى گردد كه تمام فكر انسان را به خود مشغول داشته و در عالمى از خيال و پندار فرو مى برد؛ در چنین حالی چشم و گوش انسان كور و كر مى شود.

هنگامى كه مؤمنان در قيامت در پرتو ايمان به سرعت صحنه محشر را به سوى بهشت مى پيمايند منافقان فرياد مى زنند: «نظرى به ما بیافکنید تا از نور شما پرتوى برگیریم». به آنها گفته مى شود: «به پشت سرِ خود بازگردید و نورى به دست آورید». در این هنگام دیوارى میان آنها زده مى شود که درى دارد، درونش رحمت است و از طرف برونش عذاب.(1)
اين جا است كه فرياد منافقان بلند مى شود، مى گويند: مگر ما با شما نبوديم؟ مگر ما با شما در دنيا در يك جامعه زندگى نمى كرديم؟ در اين جا نيز مقدارى از راه را با شما بوديم؛ چه شد ناگهان از ما جدا شديد شما به سوى رحمت الهى رفتيد و ما را در چنگال عذاب رها ساختيد؟! اين جا است كه در پاسخ به آنها مى گويند: درست است همه با هم بوديم، در كوچه و بازار، گاه در سفر و حضر و گاه همسايه هم بوديم و حتى گاهى در يك خانه زندگى مى كرديم، ولى شما گرفتار پنج خطاى بزرگ شديد: نخست اين كه با پيمودن طريق كفر و نفاق خود را به هلاكت افكنديد؛ «وَلَكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ» .
ديگر اين كه پيوسته انتظار شكست مسلمانان و حتى مرگ پيامبر(صلى الله عليه وآله) را داشتيد و در هر كار خير تعلّل مى ورزيديد «وَتَرَبَّصْتُمْ» .
سوّم اين كه شما در همه چيز ترديد مى كرديد خصوصاً در امر معاد و حقانيت اسلام «وَارْتَبْتُمْ» .
چهارم اين كه آرزوهاى دور و دراز، شما را فريب داد و پرده بر عقل و فكرتان افكند تا زمان مرگتان فرا رسيد؛ «وَغَرَّتْكُمُ الْاَمَانِىُّ حَتَّى جَاءَ أَمْرُ اللهِ» .
پنجم علاوه بر همه اينها شيطان فريبكار نيز شما را در برابر خداوند فريب داد، به شما گفت: به عفو خدا دلگرم باشيد هرگز مجازاتتان نخواهد كرد؛ «وَغَرَّكُمْ بِاللهِ الْغَرُورُ» .(2)
آرى اين عوامل دست به دست هم داد، و صحنه اى را كه هم اكنون مشاهده مى كنيد به وجود آورد و ديوارى را كه مى بينيد ميان ما و شما ايجاد نمود!
شاهد سخن جمله چهارم است كه مى گويد «آرزوهاى دور و دراز شما را فريب داد».
آرى گاه دامنه آرزو و اُمنيه ها به قدرى وسيع و گسترده مى شود كه تمام فكر انسان را به خود مشغول مى دارد؛ او را از همه چيز غافل و بى خبر مى سازد، و در عالمى از خيال و پندار فرو مى برد، چشم و گوش را كور و كر مى كند، و افراد دانا و هوشيار را از همه جا بى خبر مى سازد.
تا آن جا كه گاهى نقشه هايى براى خود در زندگى مى كشند كه در عمر نوح نيز قابل عمل نيست؛ گاه مقدمه چينى هايى براى رسيدن به اهداف مادى مى كنند كه هركس با يك محاسبه ساده مى فهمد در قرن ها نيز قابل وصول نمى باشد، و اين است معناى «حجاب معرفت».
بعضى از مفسّران در تفسير «امانى» علاوه بر آرزوهاى دراز پنج قول نقل كرده اند: آرزوى ضعف و شكست مؤمنان، فريب هاى شيطان، دنيا، انتظار استغفار پيامبر براى آنها، به ياد داشتن حسنات و فراموش كردن سيئات(3) بعضى نيز آن را به معناى اباطيل تفسير كرده اند.
ولى ناگفته پيدا است كه همه اينها در مفهوم جامع آرزوهاى دور و دراز جمع است.(4)