به عکس آنچه معروف است که در هنگام زبانه کشیدن آتش عذاب های عمومی «خشک و تر با هم مى سوزند» در منطق عقل و تعلیمات انبیاء هیچ بى گناهى به جرم دیگرى مجازات نخواهد شد. مجازات های الهی این گونه نیست که دامان بی گناهان را به خاطر گناه گناهکاران بگیرد و قرآن مجید درباره عذاب هایی که درباره اقوام لوط و ثمود نازل شد تصریح به این تمایز بین گناهکاران و بی گناهان دارد. بنابراین اگر در پاره اى از احادیث غیر معتبر، چیزى بر خلاف این قانون کلّى اسلام دیده شود، حتماً باید آن را کنار گذاشت، یا توجیه کرد.
با این حال باید توجه داشت که گناهانی که موجب عذاب می شوند با هم متفاوت اند و همه از یک جنس نیستند. در اقوامی مثل قوم سبت، هر چند عذاب الهی بر گناهکاران نازل شده بود، اما علاوه بر آنها کسانی که در قبال گناه گناهکاران ساکت و بی تفاوت بوده اند – که این سکوت نیز نوعی گناه بوده است – نیز از عذاب الهی در امان نمانده اند.

«ابن زهره» از قدماى فقهاى شيعه مى گويد: «انجام هر كار زشتى و ترك هر واجبى كه حدّ شرعى خاصّى ندارد، يا حدّ شرعى دارد ولى شرايط آن جمع نيست، تعزير دارد». همچنین «ابن ادريس» از فقهاى عاليقدرِ پس از عصر شيخ طوسى، مى گويد: «تعزير نوعى تأديب است كه خداى سبحان آن را براى جلوگيرى گنهكار از تكرار گناه، و ديگران از آلوده شدن به آن، وضع كرده است، و تمام كسانى كه واجبى را ترك مى كنند، يا مرتكب حرامى مى شوند كه حدّ شرعى ندارد، مستوجب تعزير هستند».

روایاتى در باب فضیلت زیارت قبر امام رضا(ع) در منابع و کتب اهل سنت ذکر شده، همانند؛ سیّد على بن شهاب الدین همدانى از پيامبر(ص) نقل می کند: «زود است که پاره اى از تن من در خراسان دفن شود. هیچ غصه دارى او را زیارت نمى کند جز آن که خداوند غصّه او را برطرف خواهد کرد و هیچ گناهکارى او را زیارت نمى کند جز آن که خدا گناهش را بیامرزد». هم چنین حموینى از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود «هيچ مؤمنى او را زيارت نمى کند جز آن که خداوند براى او بهشت را واجب کرده و جسد او را بر آتش حرام کند».

شفاعت آن است که رحمت و آمرزش و فیض الهى از راه اولیاى خدا و بندگان برگزیده او به مردم برسد و نوعى امید به رحمت خدا و آرزومندى بخشایش و لطف اوست. و در آیات قرآن به این نکته تصریح شده است، مثلا در آیه: «ولو انهم اذ ظلموا...» طلب آمرزش پیامبر(ص) برای گنهکار را مؤثر دانسته.

اهل کتاب، به خصوص یهود به شفاعت مطلق و بى قید در مورد شفاعت شوندگان اعتقاد داشتند و مى گفتند در قیامت، مطیع و گنهکار، به شفاعت پیامبران و اولیاء به بهشت مى روند. این عقیده از باورهاى نادرستى همچون: ملّت برگزیده دانستن خود یا اعتقاد به عذاب محدود و چند روزه و... ناشی شده بود. با بررسى روایات شیعه و سنی درباره شفاعت، روشن مى شود که یکى از مفاهیم اصیل در قرآن و روایات، شفاعتِ محدود و مأذون است.

«خوف» به معنى اعم را پنج قسم دانسته اند: 1ـ «خوف» كه عصيان كنندگان و گنهكاران به خاطر ارتكاب گناه دارند. 2ـ «خشيت» كه براى عالمان است به جهت اين كه خود را در محضر خدا مقصّر مى دانند. 3ـ «وجل» براى فروتنان و متواضعان است به جهت ترك خدمت. 4ـ «رهبه» براى عبادت كنندگان است، چون خود را مقصّر درگاه باري تعالى مى دانند. 5ـ «هيبت» براى عارفان است، زيرا شاهد دادگاه و عدل الهى، خداوند است.

روزى پیامبر(ص) احکام حج را بیان می کرد، شخصى گفت: آیا این دستور براى هر سال است؟ پیامبر(ص) پاسخ نگفت، او اصرار کرد. آیه فوق نازل شد و پیامبر(ص) فرمود: مادام که چیزى به شما نگفته ام روى آن اصرار نورزید که بر شما واجب می شود و اگر مخالفت با آن کنید گناهکار هستید.

اگر انسان به کار خلاف و غلطى ادامه دهد تدریجاً با آن انس مى گیرد، نخست یک «حالت» است، بعداً یک «عادت» مى شود، سپس مبدل به یک «ملکه» مى گردد و چون خود آگاهانه این راه را انتخاب کرده است مسئول تمام عواقب آن مى باشد بى آن که جبر لازم آید، درست همانند کسى که آگاهانه با وسیله اى چشم و گوش خود را کور و کر مى کند تا چیزى را نبیند و نشنود. و اگر مى بینیم اینها به خدا نسبت داده شده است به خاطر آن است که خداوند این خاصیت را در این گونه اعمال نهاده است.

صحابه رسول خدا را ـ به گواهى آیات قرآن مجید ـ مى توان به پنج گروه عمده تقسیم کرد: 1ـ پاکان و صالحان  در آیه 100 سوره توبه. 2ـ مؤمنان خطاکار در آیه 102 سوره توبه. 3ـ افراد آلوده به گناه در سوره حجرات آیه 6. 4ـ مسلمانان ظاهرى در آیه 14 سوره حجرات. 5ـ منافقان در آیه 101 توبه. بى شک همه اینها پیامبر(ص) را دیده بودند و با او مصاحبت داشتند و بسیارى از آنها در غزوات شرکت داشتند و هر تعریفى براى صحابه کنیم بر همه این گروه هاى پنجگانه تطبیق مى شود، آیا مى توان همه را اهل بهشت و پاک دانست؟
 

نمی توان گفت فلسفه خلقت انسان های گنهکار چیست؟ زیرا خداوند انسان ها را گنهکار خلق نکرده است؛ و این انسان ها هستند که با اختیار خود مسیر سعادت، و یا مسیر شقاوت را برمی گزینند.