آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روزى پیامبر(ص) احکام حج را بیان می کرد، شخصى گفت: آیا این دستور براى هر سال است؟ پیامبر(ص) پاسخ نگفت، او اصرار کرد. آیه فوق نازل شد و پیامبر(ص) فرمود: مادام که چیزى به شما نگفته ام روى آن اصرار نورزید که بر شما واجب می شود و اگر مخالفت با آن کنید گناهکار هستید.

در آیات (101 ـ 102) سوره «مائده» می خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لاتَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ وَ إِنْ تَسْئَلُوا عَنْها حینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَکُمْ عَفَا اللّهُ عَنْها وَ اللّهُ غَفُورٌ حَلیمٌ * قَدْ سَأَلَها قَوْمٌ مِنْ قَبْلِکُمْ ثُمَّ أَصْبَحُوا بِها کافِرینَ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! از چیزهائى نپرسید که اگر براى شما آشکار گردد شما را ناراحت مى کند؛ و اگر به هنگام نزول قرآن از آنها سؤال کنید، براى شما آشکار مى شود؛ خداوند آنها را بخشیده [و نادیده گرفته] است. و خداوند، آمرزنده و بردبار است. * جمعى از پیشینیان شما، از آن سؤال کردند؛ و سپس با آن به مخالفت برخاستند).
شأن نزول:
در شأن نزول آیات فوق در منابع حدیث و تفسیر، اقوال مختلفى دیده مى شود، ولى آنچه با آیات فوق و تعبیرات آن سازگارتر است، شأن نزولى است که در «تفسیر مجمع البیان» از على بن ابی طالب(علیه السلام) نقل شده است که:
روزى پیامبر(صلى الله علیه وآله) خطبه اى خواند و دستور خدا را درباره حج بیان کرد، شخصى به نام «عکاشه» ـ و به روایتى «سراقه» ـ گفت: آیا این دستور براى هر سال است، و همه سال باید حج به جا بیاوریم؟
پیامبر(صلى الله علیه وآله) به سؤال او پاسخ نگفت، ولى او اصرار کرد، و دو بار و یا سه بار سؤال خود را تکرار نمود.
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: واى بر تو! چرا این همه اصرار مى کنى؟ اگر در جواب تو بگویم بلى، حج در همه سال بر همه شما واجب مى شود.
اگر در همه سال واجب باشد توانائى انجام آن را نخواهید داشت.
و اگر با آن مخالفت کنید گناهکار خواهید بود.
بنابراین، مادام که چیزى به شما نگفته ام روى آن اصرار نورزید؛ زیرا (یکى از) امورى که باعث هلاکت (بعضى از) اقوام گذشته شد این بود که: لجاجت و پرحرفى مى کردند و از پیامبرشان زیاد سؤال مى نمودند، پس هنگامى که به شما دستورى مى دهم به اندازه توانائى خود آن را انجام دهید، «إِذا أَمَرْتُکُمْ مِنْ شَیْء فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُم»؛ و هنگامى که شما را از چیزى نهى مى کنم خوددارى کنید. آیات فوق نازل شد و آنها را از این کار باز داشت.(1)
اشتباه نشود، منظور از این شأن نزول این نیست که راه سؤال، پرسش و فراگیرى مطالب را به روى مردم ببندد؛ زیرا قرآن در آیات خود صریحاً دستور مى دهد: مردم آنچه را نمى دانند از اهل اطلاع بپرسند؛ «فَاسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لاتَعْلَمُون».(2)
بلکه منظور سؤال هاى نا به جا و بهانه گیرى ها و لجاجت هائى است که غالباً سبب مشوّش شدن اذهان مردم، و موجب مزاحمت گوینده، و پراکندگى رشته سخن و برنامه او مى گردد.(3)