واژه «امانت» همواره تداعی کننده امانت های مادی است؛ لکن در آيات و روايات مفهوم گسترده اى داشته و شامل تمام مواهب الهى می شود. مانند: ولایت و امانتی که آسمان و زمين تاب پذيرش آن را نداشتند، اما انسان به تنهايی آن را به دوش کشيد. امام صادق(ع) می فرمايد: «هنگام آفرينش معصومين(ع) خداوند، ولايت آنان در نزد خلق امانت گذاشته است». علاوه بر این با توجه به آثار امانت و خیانت، نمى توان گستره آن دو را اختصاص به امانت و خيانت های مادی دانست.

انسان موحد همچنان که خالق خویش را تنها خدای یکتا می داند، او را تنها مربی و رازق خویش دانسته و حوائج خود را از او می طلبد. درخواست حاجت – اعم از دنیوی و اخروی- از خداوند متعال نه تنها ناپسند نیست؛ بلکه از شئون توحید بوده و مورد سفارش قرآن کریم در آیات متعددی است. طبق بیان قرآن، پیامبران الهی نیز از خداوند متعال درخواست هایی دنیوی داشته اند.

وجود انسان تركيبى است از جسم و روح، و زندگى او نيز از دو بخش مادى و معنوى، تشكيل شده. ولى در دنياى مادى، تمام قوانين ناظر به ابعاد مادى است و هر چیزی كه به جنبه های مادى جامعه لطمه اى نزند، از نظر آنها مجاز است. ولى قرآن از آنجايى كه هماهنگ با خلقت و فطرت انسان است، هم ارزش هاى مادى، و هم ارزش هاى معنوى را در تمامی احکام و قوانین خود در نظر مى گيرد.

تباکی یعنی انسان در مواقعی که اشک چشمی ندارد، حالت گریه به خود گرفته، و با حالت حزن و اندوه، در مجالس عزای امام حسین(ع) حاضر شده و با آشنایی با اهداف آن حضرت، از پاداش معنوی آن نیز برخوردار گردد.

خسران را به از دست دادن سرمایه و کمبود آن  معنی کرده اند، که گاه در مورد سرمایه هاى ظاهری، و گاه در سرمایه هاى معنوى به کار می رود، و خسران در کلام الهی در معنی دوم به کار رفته است؛ وتوصیف زیان مشرکان و گنهکاران در قرآن به خسران مبین به این دلیل است که آنها برترین سرمایه، یعنى سرمایه عمر، عقل، خرد و... را از دست داده اند، و در برابر آن، سخت ترین و دردناکترین عذاب را براى خود فراهم ساخته اند که هیچ گاه قابل جبران نیست.

بعداز پیامبر اکرم(ص) انسان به مرحله ای از بلوغ فکری و فرهنگی رسیده که بتواند با استفاده مستمر از اصول و تعلیمات نبی خاتم به عنوان جامع ترین نقشه برای همه اعصار، بدون حضور آن حضرت نیز مسیر کمال را بپیماید. علاوه بر آن از آنجا که انسان هیچ وقت از رهبران الهی - که اصول و قوانین آن نقشه جامع را اجرا کنند - بی نیاز نخواهد بود، امامانی از فرزندان آن پیامبر، برای تبیین و توضیح و عینیت بخشیدن به اصول آن نقشه جامع، برای همیشه جهان مأموریت یافتند که بین مردم حضور داشته باشند.

مباحث سوره انفال عبارتند از: برخی مسائل مالى اسلام از جمله «انفال» و «غنائم»؛ صفات و امتیازات مؤمنان واقعى و داستان جنگ بدر؛ برخی از احکام جهاد؛ جریان هجرت پیامبر(ص) و شب «لَیْلَةُ الْمَبِیْتِ»؛ وضع مشرکان و خرافات آنها قبل از اسلام؛ چگونگى ضعف مسلمانان در آغاز کار و سپس تقویت آنها در پرتو اسلام؛ حکم خمس و چگونگى تقسیم آن؛ لزوم آمادگى براى جهاد؛ برترى نیروهاى معنوى مسلمانان بر دشمن؛ حکم اسیران جنگى؛ مسأله هجرت؛ راه شناخت منافقان؛ و برخی مسائل اخلاقى و اجتماعى.

وقتی خداوند براى رساندن هر موجودى به کمال ممکن خود، هرگونه وسائل لازم را در اختیار او گذارده - از بال برای پرنده گرفته تا مژه برای چشم که از ورود گرد و غبار جلوگیرى کند و...-  انسان را از بعثت انبیاء که مهم ترین نقش را در تکامل نوع بشر و اهداف حیات او در جنبه هاى مادى و معنوى دارد، محروم نکرده است.

پیوند نزدیکی میان محتوای سوره ألم نشرح و سوره «و الضّحى» وجود دارد و مانند آن سوره مواهب الهى بر پیامبر(ص) شمرده شده است؛ لذا این سوره بر سه محور دور مى زند: یکى، بیان سه نعمت معنوی بر پیامبر(ص) و دیگرى بشارت به پیامبر از نظر بر طرف شدن مشکلات دعوت او در آینده و سوم، توجه به خداوند یگانه و تحریص و ترغیب به عبادت و نیایش.

در آیات قرآن بیرون راندن از وطن ضدارزش تلقی می شود و مفهومش این است که وطن ذاتا یک ارزش شمرده می شود. خداوند نیز هنگام هجرت و ناراحتی پیامبر اسلام از ترک مکه، آن حضرت را با وعده بازگشت به زادگاهش دلداری می دهد. ولی همه اینها بدین معنا نیست که انسان نسبت به وطنش عشق کورکورانه داشته باشد و هنگام ضرورت، اقامت در وطن را بر هجرت برای تکامل علمى و مادّى و معنوى ترجیح دهد.