آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در آيه 83 سوره بقره، در مقام اخذ يک پيمان الهی، بنی اسرائيل را مورد خطاب قرار داده و بعد از تأكيد بر توحيد خالص، احسان به پدر و مادر، خويشاوندان، يتيمان و مسكينان، مى فرمايد: «با مردم نيكو سخن بگوييد». این کلام، بيانگر اهميّت حسن برخورد، نسبت به مردم است، و به اين ترتيب خوش خويى و برخورد خوب با توده مردم، هم رديف مهمترين و اساسى ترين دستورات اسلام قرار گرفته است. امام باقر(ع) در تفسير اين آيه می فرمایند: «به مردم بهترين سخنانى را بگوئيد كه دوست داريد به شما گفته شود».

خداوند در آيه 83 سوره بقره، در مقام اخذ يک پيمان الهي، بني اسرائيل را مورد خطاب قرار داده و بعد از تأكيد بر توحيد خالص، احسان به پدر و مادر، خويشاوندان، يتيمان و مسكينان، مى فرمايد: (با مردم نيكو سخن بگوييد، و نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد)؛ «وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً وَ اَقيمُوا الصَّلوةَ وَ آتُو الزَّكوة». قرار گرفتن جمله «قُولُوا لِلناس حُسْناً» در ميان پيمان هاى مربوط به توحيد، نيكوكارى، بر پا داشتن نماز و پرداخت زكات، بيانگر اهميّت حسن برخورد، نسبت به مردم است، و به اين ترتيب خوش خويى و برخورد خوب با توده مردم، هم رديف مهمترين و اساسى ترين دستورات اسلام قرار گرفته است.
در واقع چون دارایی انسان محدود است نمى تواند همه دوستان و نيازمندان را با آن بى نياز كند، دستور به حسن خلق، دستور به بذل سرمايه اى، بی پایان و فناناپذير است، همان گونه كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در حديث معروفی می فرمایند: «اِنَّكُمْ لا تَسَعُونَ الناسَ بِاَمْوالِكُمُ وَ لكِنْ يَسَعُهُمْ مِنْكُمْ بَسْطُ الْوَجْهَ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ»(1)؛ (شما نمى توانيد همه مردم را بااموال خود راضى كنيد، ولى خوش رويى و حسن خلق از سوى شما همه را شامل مى شود و خشنود مى سازد). امام باقر(عليه السلام) در تفسير اين آيه می فرمایند: «قوُلوُا لِلْناسِ اَحْسَنَ ما تُحِبُّونَ اَنْ يُقالَ لَكُمْ»(2)؛ (به مردم بهترين سخنانى را بگوئيد كه دوست داريد به شما گفته شود). درست است كه مخاطبين اين آيه بنى اسرائيل هستند، ولى هدف قرآن از ذكر آن بيان يك اصل كلّى براى همه است.
بر اساس آيات 43 و 44 سوره طه، دستور خوش رويى و برخورد خوب با افراد، شامل دشمنان نیز مى شوند، مخصوصاً در مقام دعوت آنها به سوى حق، از اين رو هنگامى كه حضرت موسى(عليه السلام) مأمور می شود پيام الهى را به فرعون برساند، طغيانگری كه بنى اسرائيل را به بردگى کشانده، با اين خطاب مواجه می شود: (تو و برادرت هارون به سوى فرعون برويد كه طغيان كرده است، اما به نرمى با او سخن بگوييد شايد متذكّر شود يا [از خدا] بترسد)؛ «اِذْهَبا اِلى فِرْعَوْنَ اِنَّهُ طَغى * فَقُولا لَهُ قَوُلا لَيّناً * لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ اَوْ يَخْشى». اين تعبير نشان مى دهد كه اگر امر به معروف و نهى از منكر و دعوت به سوى حق، همراه با نرمش و برخورد محبت آميز باشد، اميد مى رود كه در سنگدل ترين افراد نیز اثر بگذارد. در تفاوت بین «يَتَذَكَّرُ اَوْ يَخْشى»، مى توان گفت، اگر شما با سخنان نرم و ملايم با او روبرو شويد، لکن با صراحت و قاطعيت سخن بگویید، ممکن است با پذیرش دلائل منطقى، از اعماق جان ايمان بياورد، و چنانچه ايمان نياورد، ممكن است از ترس مجازات الهى از مخالفت و كارشكنى در طريق ايمان ديگران دست بردارد.
بديهى است، مخاطبان آيه گرچه موسى و برادرش هارون می باشند، لکن مفهوم آيه شامل تمام مبلغان دين و آمران به معروف و ناهيان از منكر مى شود، و آنقدر كه انسان، باادب، متانت و نرمى مى تواند هدايت گر باشد، با خشونت و درشتى نمى تواند هادى باشد، و اين معنى بارها و بارها تجربه شده است.(3)