اولا: آیاتی از قرآن اهل کتاب را به خاطر اسلام نیاوردنشان، کافر و فاسق و مشمول لعن الهی خوانده، مانند آیه 89 سوره بقره.
ثانیا: این آیه نه تنها دلالتی بر پلورالیسم ندارد بلکه خودش دلیل نسخ و عدم مشروعیت شرایع قبلی است؛ زیرا ابتدا فرمان جنگ می دهد، سپس آنان را فاقد ایمان به خدا و فاقد دین حق می داند.
ثالثا: این آیه فقط دلالت بر همزیستی مسالمت آمیز اهل کتاب در کنار مسلمانان پس از تسلیم شدن در برابر حکومت اسلامی دارد و هیچ ربطی به پلورالیسم به معنای مشروعیت و حقانیت اهل کتاب ندارد.

با توجه به اینکه قرآن بعضی از عقاید شرایع گذشته را انحرافی و کتب آنها را تحریف شده می داند و با توجّه به اینکه اسلام دیگران را فقط به سوی خویش دعوت می کند، روشن می شود که تصدیق کتب آسمانی گذشته به معنای مشروعیت کنونی آنها نیست.
معنی تصدیق کتابهای پیشین نیز به معنی تصدیق اصول کلی و مشترک بین همگان است، مانند ایمان به حق تعالی و معاد و رسالت و تایید اصول عام فقهی و اخلاقی مانند صداقت و نیکی و اصل نماز و روزه و مثلا حرمت سرقت و زنا و شراب خواری.

از منظر اسلام «مدارات» نیک شامل موارد ذیل می شود. 1- «مدارات» و تسامح در تحمل عقاید رقیب، که همان سعه صدر علمی و گشودن فضای تعامل افکار است. لذا این مفهوم مورد تاکید قرآن است. 2- «مدارات» در تدبیر مناسبات اجتماعی توسط زمامداران؛ زیرا با تحکّم و تک صدایی کار جامعه به سامان نمی رسد. 3- «مدارات» در شنیدن حق، که نشانه آزادی اندیشه در مکتب اسلام است. 4- «مدارات» در چارچوب شرع و در سایه اخلاق و قانون، که به تحکیم شریعت و ارتقاء فرهنگی و توسعه قانون گرایی کمک می کند. 5- «مدارات» با دوستان و خطاکاران.

عوامل متعددی در اعتلای تمدن های بشری نقش دارند. مانند: 1- امنیت و آرامش. 2- غرور و همبستگی ملّی، و به تعبیر ابن خلدون «عصبیت». 3- همکاری و تعاون. 4- اخلاق. 5- بردباری و صبوری. 6- وحدت و یکپارچگی. 7- دین. 8- رفاه نسبی. 9- احساس نیاز.

با مطالعه سخنان غربی هایی که اسلام آورده اند، پی می بریم که آنان دیدگاه مثبتی به اسلام داشته و با اختیار آن را پذیرفتند. مانند: «مستر ولز»، که می گوید: «اسلام تنها دینانت حقی است که با مدنیت همراهی دارد. برای آگاهی از این مطلب باید قرآن را مطالعه کرد، زیرا قرآن کتاب دینی، علمی، و ... است و بسیاری از نظام ها و قوانینش تا روز قیامت قابل اجرا است». همچنین «لورد هیدلی» می گوید: «محبت و تسامح اسلام، بیش از مسیحیت است. چه بسا ادعا شده که اسلام به وسیله شمشیر گسترش یافت، اما محمد(ص) هرگز اسلحه نکشید».

امام علی(ع) در كلام حكيمانه اي به تبیین شیوه «تسخیر دل ها» پردخته و می فرماید: «هر كس حق كسى را ادا كند كه او حق را رعایت نمى كند وى را بنده خود ساخته است»، در تفسیر این سخن امام(ع)، همانطور که از آیات قرآن و روایات دیگر نیز برداشت می شود، انسان عبد و بنده «احسان» است. البته در این بین افراد رذل و پستي نیز وجود دارند که این گونه نیستند؛ ولی توده مردم اگر در مقابل بدى، خوبى ببينند یا در برابر بى وفايى، وفا ببينند، منقلب خواهند شد.

برخی بر این باورند؛ وقتی برداشت ما از دین، عین دین نیست، و با توجه به قرائت های مختلف از دین، باید با «تسامح»، همه برداشت ها را محترم بشماریم. در واقع برای رسیدن به حقّانیت یک دین، باید بررسی کرد آیا راهی برای شناخت وجود دارد، یا آن که معرفت نسبی است؟ حال اگر اثبات شود که برخی از معارف بشری مطلق و ثابت اند، می توان با چنین معرفتی، بر حقّانیت یک دین استدلال کرد. از سویی با نقد مبنای نسبی گرایی در حوزه معرفت شناسی، و «هرمنوتیک» در حوزه «پلورالیسم» معرفتی، می توان گفت که همه معارف بشری نسبی نیستند.

 اندیشه «اومانیسم» پیامدهایی را برای انسان و جامعه به همراه دارد؛ مانند خردگرایی و تجربه گرایی. در واقع عقل گرایی و اعتقاد به خودکفایی عقل انسان در معرفت و شناخت، یکی از مبانی «اومانیسم» است. لذا معرفتی را به رسمیت می شناسد که با عقل بشر قابل درک است. از این رو موضوعاتی مانند خدا، وحی را غیر قابل اثبات می داند. از سویی «اومانیسم» انسان آزاد از هر قید و بندی -جز آنچه خود برای خودش تعیین کرده- می داند. همچنین اصالت انسان در برابر اصالت خدا، سبب نزدیکی مکتب «اومانیسم» با «سکولاریزم» شده است.

تفکر و اندیشه «اومانیسم» دارای اشکالاتی است. مانند: تناقض در اندیشه و عمل. در واقع وجود فاصله عمیق میان «اومانیسم» به عنوان یک جنبش فکری و آنچه در مرحله عمل در تاریخ حاکمیت «اومانیسم» روی داده، یکی از نقدهای اساسی این جنبش است. از سویی بی دلیل بودن مبانی و ادعاهای «اومانیسم»، یکی دیگر از ضعف های «اومانیسم» است. از سوی دیگر «اومانیسم» گرفتار طبیعت گرایی شده و  انسان را در ردیف حیوانات می داند. همچنین آزادی و عنان گسیختگی و تساهل و تسامح از دیگر اشکالات تفکر «اومانیسم» است.

برخی می گویند: اقلیت های دینی، باید مانند سایر شهروندان یک دولت، از حقوقی یکسان برخوردار باشند. از این رو دریافت «جزیه» از اهل کتاب، نوعی تبعیض بوده و این حکم قابل خدشه است. اما در واقع اِعمال تساهل و تسامح نسبت به اهل کتاب، یکی از امتیازات اسلام است؛ زیرا چنانچه آنان قصد جنگ با مسلمانان را نداشته باشند، اسلام نیز با قراردادی، از جان و مال آنان حمایت می کند. از این رو پرداخت «جزیه»، نوعی تعهد متقابل است. از سویی مسلمانان نیز با پرداخت خمس و زکات به دولت اسلامی، هزینه های دولت را تأمین می کنند.