آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از منظر اسلام «مدارات» نیک شامل موارد ذیل می شود. 1- «مدارات» و تسامح در تحمل عقاید رقیب، که همان سعه صدر علمی و گشودن فضای تعامل افکار است. لذا این مفهوم مورد تاکید قرآن است. 2- «مدارات» در تدبیر مناسبات اجتماعی توسط زمامداران؛ زیرا با تحکّم و تک صدایی کار جامعه به سامان نمی رسد. 3- «مدارات» در شنیدن حق، که نشانه آزادی اندیشه در مکتب اسلام است. 4- «مدارات» در چارچوب شرع و در سایه اخلاق و قانون، که به تحکیم شریعت و ارتقاء فرهنگی و توسعه قانون گرایی کمک می کند. 5- «مدارات» با دوستان و خطاکاران.

در چشم انداز اسلام «مدارات» نیک شامل موارد ذیل می شود:

1- «مدارات» و «تسامح» به معنی تحمیل عقاید رقیب، در عین باورمندی و پایبندی به حقانیت اعتقادات خود. و به تعبیری: سعه صدر علمی و گشودن فضای تعامل و تعاطی افکار و انظار. خداوند متعال در این باره می فرماید: «وَلا تَسُبُّوا الَّذِینَ یدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیرِ عِلْمٍ»(1)، ([به معبود] کسانی که غیر از خدا را می خوانند، دشنام ندهید، مبادا آنها [نیز] از روی ظلم و جهل، خدا را دشنام دهند). و نیز می فرماید: «فَبَشِّرْ عِبادِ * الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»(2)؛ (پس بندگان مرا بشارت ده * همان کسانی که سخنان را می شنوند و از نیکوترین آن ها پیروی می کنند). اگر طرح و تبیین منطقی و علمی آرا و افکار، مجاز نباشد نوبت به گزینش نمی رسد، لذا خداوند در پایان آیه این دسته را از خردمندان نامیده است.

2- «مدارات» و «مماشات» در تدبیر مناسبات اجتماعی توسط زمامداران؛ زیرا با تحکّم و تک صدایی کار جامعه به سامان نمی رسد.

3- «مدارا» برای شنیدن حق. قرآن می فرماید: اگر در گرما گرم جنگ، یک نفر مشرک امان خواست باید به او پناه دهی تا در امنیت و آرامش کامل بیاید و کلام خدا را بشنود، اگر خواست بپذیرد و مسلمان شود، امّا اگر نپذیرفت با تأمین جانی او را به جبهه کفّار برسان. خداوند متعال می فرماید: «وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ اسْتَجارَکَ فَأَجِرْهُ حَتّی یسْمَعَ کَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یعْلَمُونَ»(3)؛ (و اگر کسی از مشرکان از تو پناه بخواهد، به او پناه ده تا سخن خدا را بشنود [و در آن بیندیشد]؛ سپس او را به محلّ امنش برسان، چرا که آن ها گروهی ناآگاهند). قانونی مترقی تر از این در هیچ مکتب و ملّتی در زمینه قوانین جنگی و آزادی اندیشه وجود ندارد.

4- «مدارا» و «مسامحه» به عنوان استراتژی دائم و استثنا پذیر، نه این که تنها در مواقعی که به نفع ما باشد.

5- «مدارات» و «مماشات» در چارچوب شرع و در سایه اخلاق و قانون، که می تواند به تحکیم شریعت و بالا بردن سطح فرهنگی جامعه و محکم کردن پایه های قانون گذاری و توسعه قانون گرایی کمک می کند.

6- «مدارا» و «مسامحه» در برابر دوستان، آنجا که می فرماید: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُمْ»(4)؛ (محمد فرستاده خداست، و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند).

7- «مدارات» با خطاکاران، آنجا که می فرماید: «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ»(5)؛ ([به هر حال] با عفو و مدارا رفتار کن، و به کارهاى شایسته دعوت نما، و از جاهلان روى بگردان [و با آنان ستیز مکن]) و نیز می فرماید: «فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یقاتِلُوکُمْ وَأَلْقَوْا إِلَیکُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ عَلَیهِمْ سَبِیلاً»(6)؛ (پس اگر از شما کناره گیری کرده و با شما پیکار ننمودند [بلکه] پیشنهاد صلح کردند، خداوند براى شما راهى براى تعرض بر آنان قرار نداده است).(7)