روشن است كه منظور از عدم وجود مثل اين است كه براى ذات خدا و صفات و افعال او مثل و مانندي وجود ندارد؛ چرا كه ذات او واجب الوجود و صفات او نامتناهى و افعال او نيز چنين است. درست است كه صفاتى همچون «سميع» و «بصير»، بر خدا و خلق اطلاق مى شود؛ اما انسان و جاندارانى كه داراى چشم و گوش هستند تنها قسمت هاى محدودى از رنگ ها و امواج صوتى را درك مى كنند و در علوم امروز ثابت شده امواج صوتى كه گوش هاى انسان و حيوانات قادر به درك آن نيست بسيار بيش از آن مقداري است كه مى تواند درك كند.

«خداجوئى» به انگيزه هاى معرفت خداوند و «خدايابى» به مسأله اثبات وجود خدا و «خداشناسى» به بحث پيرامون صفات او مى پردازد. از اين سه آنچه مشكل است خداشناسى است. صفات خدا مانند ذاتش بى نهايت است و اسماء او نيز بي شمار. يك وجود لايتناهى كمالات لايتناهى دارد. صفات خدا با آنچه ما ديده و شنيده ايم قابل مقایسه نيست؛ چرا كه صفات مخلوقين آميخته با نقص است و صفات او خالى از نقص. به اين دليل در راه شناسايى صفات خدا بايد با احتياط گام برداريم تا از خطر تشبيه و قياس در امان بمانيم.

نخستین شرط شناسایى صفات خداوند نفى تمام صفات مخلوقات از آن ذات مقدّس و تشبیه نکردن او به هیچ یک از موجودات عالم است. صفات خدا به دو دسته «صفات ثبوتیه» (آنچه خداوند آنها را داراست) و «صفات سلبیه» (آنچه خداوند از آنها منزّه است) تقسیم می شود. در واقع هر کمالى تصوّر شود خداوند دارد و هر نقصى تصوّر شود خداوند از آن بریست؛ پس صفات ثبوتى و سلبى خداوند نامحدود است. امّا پی بردن به حقیقت ذات خداوند به این مى ماند که بخواهیم اقیانوس بیکرانى را در ظرف کوچکى جاى دهیم.

صفاتی همچون رضا و غضب الهی از «صفات فعل» خداوند محسوب می شوند و در واقع «حادث»‏ هستند و از آنجائی که عين ذات خدا نيستند، به هيچ وجه موجب تغيير در ذات پاك الهى نمى ‏شوند. این صفات درباره خدا به معنی آثار خارجى (ثواب و عقاب) است. امام صادق(ع) می فرماید: «رضاى او پاداش دادن او است و خشمش كيفر كردن او، بى ‏آنكه چيزى در او تأثير كند و او را به هيجان آرد و از حالى به حالى بگرداند».

قرآن برای خداوند اسمائی را برشمرده و از انسانها خواسته که خدا را با آنها بخوانند. بعضی از مفسران معتقدند، با توجه به بیان قرآن، اسماء الهی توقیفی هستند. منابع حدیثی شیعه، مثل اصول کافی به صراحت بر توقیفی بودن اسماء الهی تاکید دارند؛ اصول کافی بابی به نام «النهي عن الصفة بغير ما وصف به نفسه تعالى» دارد. دلیل توقیفی دانستن اسماء الهی این است که انسانها بواسطه ضعف معرفتی، اسماء و صفاتی را به خدا نسبت می دهند که در شأن آن ذات مقدس نیست.

منظور از صفات «جمال» صفاتى است که براى خداوند ثابت است، مانند علم و قدرت و ازلیّت و ابدیّت و لذا آن را صفات «ثبوتیه» نیز مى نامند. منظور از صفات «جلال» صفاتى است که از خدا نفى مى شود، مانند جهل و عجز و جسمانیت و مانند آن،  لذا آن را صفات «سلبیه» نیز مى نامند.

آیات نخستین سوره حدید، پیرامون توحید و صفات خداست؛ سپس از عظمت قرآن سخن مى گوید؛ در ادامه از وضع مؤمنان و منافقان در قیامت بحث مى کند؛ در بخش دیگرى دعوت به ایمان و خروج از شرک شده، و سرنوشت جمعى از اقوام کافر پیشین منعکس شده است؛ و بخش مهمى از این سوره پیرامون انفاق در راه خدا مى باشد؛ در بخشى کوتاه، اما گویا و مستدل، سخن از عدالت اجتماعى به میان آمده، که یکى از اهداف مهم انبیاء است؛ و در پایان مسأله رهبانیت و انزواى اجتماعى مورد مذمت قرار گرفته است.

این سوره بر دو محور اصلى دور مى زند: نخست، توجه به توحید و صفات خدا و هدف از بعثت پیامبر اسلام(ص) و مسأله معاد؛ و دیگرى برنامه سازنده نماز جمعه و بعضى از خصوصیات این عبادت بزرگ.
 

امام علی(ع) در نهج البلاغه به چگونگى رابطه مخلوقات با خالق اشاره کرده، و مى فرماید: «او با همه چیز است، امّا نه این که قرین آنها باشد و غیر همه چیز است، امّا نه این که از آنها بیگانه و جدا باشد». این حقیقت را مى توان با مثالی روشن ساخت؛ شعاع و پرتو آفتاب گرچه وجود دارد، لکن غیر از قرص خورشید است، ولى پیوسته و وابسته به آن است؛ یعنى غیر آن است امّا نه مغایرت به معناى بیگانگى و جدایى و استقلال، و همراه آن است امّا نه به معناى یگانگى و وحدت.

 مسأله توحيد زيربناى شناخت تمام صفات خدا، و مهمترين سرچشمه پيشرفت و تكامل در جهان انسانيّت است. هميشه اختلاف موجب ويرانى و ضعف و عقب ماندگى بوده، و اتحاد و يگانگى سرمايه اصلى قوّت، قدرت، عمران و آبادى است؛ ايمان به خداوند يگانه حلقه اتصالى است كه قلوب ميلياردها انسان را به هم پيوند مى دهد. تربيت اخلاقى و پرورش صفات انسانى نيز در سايه توحيد ميسّر است، چرا كه ريشه فضايل اخلاقي، همان اخلاص و پاكسازى دل از غير خدا است.