به حكم قرآن، شهادت دو زن با يادآورى يكى نسبت به ديگرى به منزله شهادت يك مرد است؛ چون زن در آنچه كه به خود او مربوط نمى شود و برايش به عنوان يك زن اهميت چندانى ندارد بيشتر در معرض فراموش كردن است. پس هريك از دو زن شاهد، نسبت به ديگرى نقش يادآورى را ايفا مى كند، و بدين گونه با تلفيق دو شهادت با يكديگر و همكارى و تعامل دو حافظه يك شهادت كامل مي شود، و اين چيزى است كه در گواهى مردان پذيرفته نيست.

در آيات قرآن، گواهان مختلفى براى رستاخیز ذكر شده که نخستین آنها ذات پاک خداوند است. از این رو قرآن می فرماید: «در هر حال كه باشى، ما گواه بر شما هستيم و هيچ امرى بر علم پروردگار مخفى نمى ماند، مگر اينكه در كتاب آشكار ثبت است». هم چنین پيامبران نيز از گواهان در قیامت اند: «از هر امتى گواهى خواهيم آورد و تو را گواه بر آنها قرار خواهيم داد». ضمن اینکه زبان و دست و پا و پوست بدن و زمین و فرشتگان همگی در دادگاه قیامت در زمره گواهان اعمال ما خواهند بود.

قرآن در سوره «ق» سخن از غافلانى به ميان آورده كه تا پايان عمر در عالَم «غفلت» به سر مى برند؛ اما هنگامی که در سکرات موت قرار گیرند و آثار اعمال خود را به چشم بنگرند آن گاه به آنها گفته مى شود: «اين همان چيزى است كه از آن فرار مى كرديد». سپس اشاره به وضع آنها در قيامت مى كند كه هر انسان، در حالى كه كسى وى را به پيش مى راند، وارد محشر مى شود، در این حال به او خطاب می شود: «تو از اين موضوع غافل بودى و ما پرده را از چشم تو كنار زديم و امروز چشمت كاملاً بينا شده است».

ایمان به مبدا و معاد، دو اصل اساسی در اعتقادات اسلامی است که بدون آن ها برنامه های اخلاقی و عملی سامان نمی یابد. اعتقاد به مبدأ يعنى خود را دائماً در حضور خدا دانستن، خداوندى كه از تمام نيات و اعمال خرد و كلان و آشكار و نهان ما آگاه است و از رگ گردن به ما نزدیک تر است. هم چنین اعتقاد به معاد يعنى ايمان به دادگاه عظيمى كه همه اعمال ما در آنجا حاضر است و جزء جزء بدن ما شاهدان اين دادگاه اند و بر ضدّ ما گواهى مى‌دهند.

در درون انسان ها دادگاه مرموزی است که نشان از رستاخیزی عظیم برای رسیدگی به اعمال نیک و بد ما می باشد، دادگاهی که آتشى عميق تر و وحشتناك تر از آتش مجازات وجدان، و پاداشى شورانگيزتر از پاداش نشاط انگيز وجدان در برابر اعمال هر كس قرار داده می شود. از این رو در قرآن، قيامت و رستاخيز عظيم در كنار محكمه وجدان مطرح می شود. همانند این آیه که می فرماید: «به روز رستاخيز سوگند، و به وجدان بيدار سرزنش كننده قسم، آيا انسان چنين مى پندارد كه استخوان هاى پراكنده او را جمع آورى نمى كنيم».

اعمال و رفتار انسان در این جهان در چهار دادگاه، بررسی می شود. نخست دادگاه وجدان است كه گاه به تنهايى همه حسابها را تصفيه مى كند. دادگاه دوم، دادگاه آثار طبيعى عمل است كه قضاوت آن در گناهان همگانى، خيلى زود آشكار مى شود. مکافات عمل، محکمه اسرارآمیز دیگری است که گويا قضات اين دادگاه در پشت درهاى بسته به دادرسى مى نشينند و احكام قاطعى صادر مى كنند و به شكل اسرارآميزى نيز اجرا مى گردد. چهارمين دادگاه، دادگاه هاى رسمى و عادى بشرى است كه خلاف های بسیاری را نمی بینند و در موارد بسياری اعتدال شان به هم می خورد.

درون وجود انسان نیروى مرموزى وجود دارد که قرآن آن را «نفس لوامه» و فلاسفه «عقل عملى» و امروزه «وجدان» می خوانند. همین که کار خوب یا بدى از انسان سر بزند این نیرو به سرعت دادگاهی تشکیل داده و نتیجه حکمش را به صورت مجازات ها یا تشویق هاى روانى به اجرا در مى آورد. در این دادگاه قاضى و شاهد و مجرى حکم و تماشاچى همه یکى است؛ محاکمه این دادگاه برق آسا و حکم آن یک مرحله اى است؛ این محکمه فقط کیفر نمى دهد، بلکه پاداش نیز مى دهد و کیفرهاى این دادگاه هیچ شباهتى با کیفرهاى معمولى ندارد.

اولا: اصل مسأله «مجاز بودن یا نبودن قضاوت برای زنان»، جزو «امور مسلم، اجماعی و ضروریات دینی» نیست که با پذیرش یکی از دو طرف «جواز و عدم جواز» در مسیر و سرنوشت کلی جامعه اسلامی تغییر عمیق و محسوسی روی دهد. ثانیا: دلایل «موافقین ممنوعیت قضاوت زنان»، منحصر در مسأله «احساسات گرایی» نیست. ثالثا: تهدید «قضاوت صحیح» توسط «احساس گرایی زنان»، مشکلی نیست که بتوان به راحتی و با ساختارهای نظارتی به کلی آن را مرتفع ساخت.

«خوف» به معنى اعم را پنج قسم دانسته اند: 1ـ «خوف» كه عصيان كنندگان و گنهكاران به خاطر ارتكاب گناه دارند. 2ـ «خشيت» كه براى عالمان است به جهت اين كه خود را در محضر خدا مقصّر مى دانند. 3ـ «وجل» براى فروتنان و متواضعان است به جهت ترك خدمت. 4ـ «رهبه» براى عبادت كنندگان است، چون خود را مقصّر درگاه باري تعالى مى دانند. 5ـ «هيبت» براى عارفان است، زيرا شاهد دادگاه و عدل الهى، خداوند است.

خداوند در سوره «انعام» مى فرمايد: «بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان است و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتيد خبر خواهد داد [و اختلافات پايان خواهد گرفت]». بديهى است وقتى كه خداوند در آن روز رسماً ميان انسان ها داورى كند، اختلافات برچيده شده و حقايق آشكار خواهد شد. بعضى از مفسّران معتقدند كه اختلافات در دار دنيا قابل زوال نيست و تنها در آخرت است كه خداوند داورى مى كند و حق را از باطل جدا مى سازد. خلاصه اینکه آنچه سبب رفع اختلاف در قیامت می شود آگاه ساختن، جدائی حق از باطل و داورى خداوند خواهد بود.