آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در سوره «انعام» مى فرمايد: «بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان است و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتيد خبر خواهد داد [و اختلافات پايان خواهد گرفت]». بديهى است وقتى كه خداوند در آن روز رسماً ميان انسان ها داورى كند، اختلافات برچيده شده و حقايق آشكار خواهد شد. بعضى از مفسّران معتقدند كه اختلافات در دار دنيا قابل زوال نيست و تنها در آخرت است كه خداوند داورى مى كند و حق را از باطل جدا مى سازد. خلاصه اینکه آنچه سبب رفع اختلاف در قیامت می شود آگاه ساختن، جدائی حق از باطل و داورى خداوند خواهد بود.

خداوند در سوره «انعام» بعد از نفى معبودهاى مشركان و اينكه هركس در گرو اعمال خويش است و گناه كسى را بر ديگرى نمى نويسند، مى فرمايد: (سپس بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان است و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتيد خبر خواهد داد [و اختلافات پايان خواهد گرفت])؛ «ثُمَّ اِلى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئكُمْ بِما كُنْتُمْ فيهِ تَخْتَلِفُونَ».(1) در اين آيه سخن از «اِنْباءْ»؛ (خبر دادن و آگاه ساختن) است و در واقع دوّمى علت اوّلى است؛ چراكه اخبار الهى در قيامت سرچشمه تبيين حقايق است و اختلافات را از بین می برد.
علاوه بر این، در سوره یونس، آيه 93 مسأله داورى خداوند در اختلافات مردم در قيامت مطرح است، مى فرمايد: (پروردگار تو روز قيامت، ميان آنها در آنچه پيوسته اختلاف داشتند، داورى خواهد كرد)؛ «اِنَّ رَبَّكَ يَقْضى بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فيما كانُوا فيه يَخْتَلِفُونَ» بديهى است هنگامى كه خداوند در آن روز رسماً ميان آنها داورى كند، اختلافات برچيده خواهد شد و حقايق آشكار خواهد گشت.
اين آيه اشاره به اختلاف هاى بنى اسرائيل است يا اختلافى كه بعد از نزول قرآن و ظهور اسلام در ميان آنها پيدا شد كه گروهى با توجه به نشانه هايى كه از اسلام و پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله و سلم) داشتند آن را پذيرفتند و گروهى به خاطر حفظ منافع شخصى از پذيرش آن سرباز زدند يا اشاره به اختلافاتى است كه در عصر موسى بن عمران(عليهما السلام) بعد از نجات از چنگال فرعونيان و مشاهده اين اعجاز بزرگ يا به هنگام رفتن موسى به كوه طور و ظهور گوساله سامرى در ميان آنها حاصل شد.
گرچه بسيارى از مفسّران، احتمال اوّل را ترجيح داده اند؛ ولى آيات قبل از اين آيه، احتمال دوّم را ترجيح مى دهد.(2) به هر حال به گفته بعضى از مفسّران معروف، اين گونه اختلافات در دار دنيا قابل زوال نيست، تنها در آخرت است كه خداوند داورى مى كند و حق را از باطل و راستگو را از كافر جدا مى سازد.(3)
همچنین در آيه 69 سوره حج، تعبير به «حكم» آمده است و بعد از آنكه اشاره به گوشه اى از اختلافات بنى اسرائيل مى كند، مى فرمايد: (پروردگار تو، روز قيامت در ميان شما در آنچه اختلاف داشتيد حكم خواهد كرد)؛ «اَللهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فيما كُنْتُمْ فيهِ تَخْتَلِفُونَ».
در اينكه اختلاف يهود در چه بود؟ از آغاز آيه استفاده مى شود كه آنها درباره روز شنبه كه روز تعطيل آنها بود، اختلاف داشتند (اختلاف در اينكه [آيا] صيد در آن روز حرام است يا حلال؟ با اينكه پيامبرانشان بر آنها تحريم كرده بودند و يا اختلاف در ترجيح آن روز بر جمعه و مانند آن).
اصولا بنى اسرائيل به گواهى تاريخشان هميشه كانونى از اختلاف و پراكندگى بودند به عكس امروز كه به خاطر حوادثى كه اصل موجوديت آنها را تهديد مى كند دست به دست هم داده و مخصوصاً بر ضد مسلمانان جهان متّحد شده اند.
همچنین در آیه 17 همین سوره مى فرمايد: (كسانى كه ايمان آورده اند [مسلمانان] و يهود و صابئان [ستاره پرستان] و نصارى و مجوس و مشركان، خداوند در ميان آنها روز قيامت جدائى مى افكند [حق را از باطل جدا مى سازد] خداوند بر هر چيز گواه است [و از همه چيز آگاه است])؛ «اِنَّ الَّذِيْنَ آمَنُوا وَ الَّذِيْنَ هادُوا وَ الصّابِئِيْنَ وَ النَّصارَى وَ الْمَجُوْسَ وَ الَّذِيْنَ اَشْرَكُوا اِنَّ اللهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ اِنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَىء شَهيدٌ».
قابل توجه اينكه يكى از نام هاى معروف قيامت «يَوْمُ الْفَصْلِ» است. قرآن مى فرمايد: «إنَّ يَوْمَ الفَصْلِ كانَ مِيْقاتاً»(4)؛ (يوم الفصل وعده گاه [همگان] است). در آيات متعدد ديگرى از قرآن نيز همين تعبير درباره روز قيامت آمده است. «فصل» در اصل به معناى جدايى دو چيز از يكديگر است و روز قيامت از اين جهت «يوم الفصل» ناميده شده كه در آن روز، حق از باطل جدا مى گردد.
خلاصه اینکه آنچه سبب رفع اختلاف در قیامت می شود آگاه ساختن، جدائی حق از باطل و داورى خداوند خواهد بود.(5)