در سوره «کهف» به داستان حضرت خضر(ع) و حضرت موسی(ع) اشاره شده است. در این داستان حضرت موسى(ع) در يك مأموريت ويژه، به دنبال فراگيرى بخشى از علوم، نزد حضرت خضر(ع) آمد؛ علومى كه مربوط به اسرار و حقايق مخفى جهان و زندگى انسان ها بود كه بايد پيامبر اولواالعزمى همانند حضرت موسى(ع) لااقل بخشى از آن را فراگيرد. ولی حضرت موسی(ع) نتوانست بهره زیادی از دانش حضرت خضر(ع) به دست آورد چرا که با عجله و شتاب در قضاوت خویش، خود را از دانش عظیم ايشان محروم نمود.

بنابر مطالعات تاريخى، اشخاص يا جوامعى كه بهره كافى از عفّت داشته اند، از نيروهاى خداداد خود، بالاترين استفاده را برده و در سطح بالايى از آرامش و امنيت زيسته اند، اما افراد يا جوامعى كه در«شهوت پرستى» غرق شده اند، نيروهاى خود را از دست داده و در معرض سقوط قرار گرفته اند. با مراجعه به آیات و روایات پی می بریم که «شهوت جنسی» یکی از ابزارهای مهم شیطان در گمراه ساختن بندگان خدا بوده است.

«هَوى» به معناى تمايل نفس به شهوات است. این واژه در اصل به معناى سقوط از بلندى به پايين است، چرا كه سبب مى شود انسان سقوط كند و در دنيا گرفتار انواع مصائب و در آخرت گرفتار آتش دوزخ شود.

اگر خداوند مي ‏فرمايد: عبادت كن تا به «يقين» برسي نه به اين معناست كه وقتي به يقين رسيدي عبادت را رها كن؛ اين مسئله مثل اين است كه به انسان بگويند اگر خواستي به سقف برسي كه پشت ‏بام را ببيني، از نردبان استفاده كن. عارف اگر به مقام يقين رسيد به خاطر اين است كه به عبادت متكي شده است؛ لذا اگر عبادت را ترك كرد، ترك عبادت ملازم با سقوط است. پس ممكن نيست انسان در هيچ مرحله ‏اي بي ‏نياز از عبادت باشد.

فرق امساك و تمسيك (تمسّك، استمساك) آن است كه با امساك، شي‏ء امساك شده، از آسيب سقوط مصون مي شود و با تمسّك، شخص تمسّك‏ كننده از هبوط مي ‏رهد؛ لذا درباره خداوند بايد گفت كه: او مُمْسك آسمانهاست تا سقوط نكنند.

در قرآن تأكيد شده كافران را به كنار دوزخ مى‏ برند و به آنها مي گويند از درهاى جهنّم وارد شويد و جاودانه در آن بمانيد و چه بد جايگاهى است جايگاه متكبّران. در آيه ديگرى نيز آمده كه آيا در جهنّم جايگاه خاصّى براى متكبّران نيست؟! از ميان تمام صفات رذيله دوزخيان، تكيه بر تكبّر آنها شده و اين نشان مى ‏دهد تا چه حدّ اين صفت رذيله در سقوط و بدبختى انسان مؤثّر است، تا آنجا كه انسان را به دوزخ مى‏ كشاند و در دوزخ نيز جايگاه ويژه ‏اى با عذابى سخت ‏تر و دردناكتر برايش مهيّاست.

قانون گذارى براى انسان ها، باید صفات زیر را داشته باشد: 1- شناخت کامل نوع انسان. 2- استفاده از قانون براى شکوفا شدن استعدادهای انسانی. 3- شناخت حوادثى را که ممکن است براى جامعه پیش آید. 4- نداشتن منافع در جامعه. 5- آگاهی از تمام پیشرفت ها و همچنین انحطاط ها و سقوط ها. 6- دارا بودن حداکثر مصونیت. 7- داشتن قدرتى که مرعوب هیچ مقام و قدرتى نگردد، در عین حال فوق العاده مهربان و دلسوز باشد. بنابراین غیر از خدا و کسى که وحى الهى را دریافت مى دارد نمى تواند قانون گذار خوب و جامعى باشد.

جهل آثار و نتایج سوئی را به دنبال دارد. جهل باعث دوزخی شدن است (سوره های اعراف و ملک)؛ جهل مايه سقوط آدمى است (سوره انفال)؛ جهل نابينايى است (سوره های رعد و فاطر)؛ زندگى با جهل ارذل العمر است (سوره های حج و نحل)؛ جهل عامل اصلى شكست است (سوره انفال).

مهمترين محصول عمر انسان تجارب اوست؛ تاريخ مجموعه تجارب همه انسانها را در تمام قرون و اعصار پيش روى مطالعه كنندگان مى گذارد. تاريخ پيوسته تكرار مى شود و امام علي(ع) به اين حقيقت اشاره کرده مي فرمايد: «اى بندگان خدا! روزگار در مورد بازماندگان همان گونه جريان پيدا مى كند كه درباره گذشتگان جريان داشت!». لذا مي توان عوامل شكست و ناكامى ها، پيروزى و كاميابى ها، شكوفايى تمدّن ها، سقوط و انقراض حكومت ها و ... را در آيينه تاريخ مشاهده کرد.

تاريخ سه گونه است: «تاريخ نقلى» كه گزارش مجموعه حوادث جزئى گذشته است و حکمی کلی درباره گذشته یا امروز ندارد. «تاريخ علمى [یا تحلیلی]» كه بیان گر قواعد و سنّت هاى حاكم بر زندگى انسان هاست؛ و تاریخی قابل تعمیم، علمی و روشن گر راه آینده است. «فلسفه تاريخ» كه با جنبه های عقلی و کلی اش تبیین کننده تحول جامعه ها از گذشته تاریخ تا آینده است. قرآن مجيد تنها به نقل حوادث تاريخى قناعت نكرده بلكه با اشاره به قوانين كلّى حاكم بر جامعه ها از تغيير و تحوّل هاى تاريخى و پيشرفت و سقوط جامعه ها پرده برمی دارد.