آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«اعراف» جمع «عُرْف» به معناى مكان بلند و مرتفع است و در اصل به معناى بال هاى اسب و تاج خروس آمده و گاه به مقامات افراد والامقام و بلندمرتبه گفته شده است. در قرآن سوره اى به این نام وجود دارد كه از آيات آن اجمالا استفاده مى شود كه آن، جايى است ميان بهشت و دوزخ، و گروهى از مردان الهى كه بهشتيان و دوزخيان را به خوبى مى شناسند در آنجا قرار دارند.

«اعراف» جمع «عُرْف» (بر وزن قفل) به معناى مكان بلند و مرتفع است و در اصل از «عرف الفرس» و «عرف الدّيك» كه به معناى بال هاى اسب و تاج خروس است گرفته شده و گاه گفته مى شود كه از همان ريشه معرفت و عرفان كه به معنى آگاهى نسبت به اشياء و اطلاع بر خصوصيات آنهاست گرفته شده؛ زيرا زمين هاى مرتفع از زمين هاى پست و منخفض شناخته شده ترند (و از فراز آنها همه جا را مى توان شناخت).
و گاه گفته مى شود كه اعراف، مقامات افراد والامقام و بلندمرتبه است.(1)
در «قرآن مجيد» سوره اى به نام «اعراف» داريم كه چهار آيه از آن مربوط به مسئله «اعراف» است. از اين آيات اجمالا استفاده مى شود كه اعراف جايى است در ميان بهشت و دوزخ و گروهى از مردان الهى كه بهشتيان و دوزخيان را به خوبى مى شناسند در آنجا قرار دارند.
در سوره «اعراف» آیه 46 ضمن اشاره به آياتى كه قبل از آن است و سخن از بهشت و دوزخ و بهشتيان و دوزخيان مى گويد، مى فرمايد: (و در ميان آن دو [اهل بهشت و دوزخ] حجابى قرار دارد)؛ «وَ بَيْنَهُمَا حِجَابٌ».
اين حجاب مانع مى شود از اينكه اين دو گروه به يكديگر برسند، ولى مانع از آن نيست كه صدا و آواز يكديگر را بشنوند؛ زيرا در آيات قبل نيز سخن از گفتگوى بهشتيان و دوزخيان با يكديگر می گويد كه بهشتيان دوزخيان را صدا مى زنند و مى گويند: «ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود به حقّ يافتيم، آيا شما هم وعده هاى پروردگار را حقّ يافتيد، آنها مى گويند آرى».
اين جاى تعجب نيست؛ چرا كه بسيار ديده شده كه همسايگانِ مجاورِ يكديگر از پشت ديوار با هم سخن مى گويند و حال يكديگر را جويا مى شوند در حالى كه يكديگر را نمى بينند يا راه رسيدن ندارند، شبيه همين معنا در سوره «حديد» آمده است كه در قيامت در حالى كه منافقان به مؤمنان مى گويند: «به ما مهلت دهيد [یا به ما نگاه كنيد] تا از نور شما بهره گيريم، آنها در جواب مى گويند به عقب برگرديد [به عالم دنيا] و كسب نور كنيد» (در اين هنگام ديوارى در ميان آنها زده مى شود كه درى دارد، درونش رحمت است و برونش عذاب، منافقان صدا مى زنند مگر ما با شما نبوديم؟ مؤمنان مى گويند: ولى شما خود را به هلاكت افكنديد)؛ «فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذَابُ * يُنادُونَهُمْ اَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ قَالُوا بَلَى وَ لَكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ اَنْفُسَكُمْ».(2)
سپس مى افزايد (و بر اعراف مردانى قرار دارند كه هر يك از بهشتيان و دوزخيان را [از جايگاه خود مى بينند و آنها را] از چهره هايشان مى شناسند)؛ «وَ عَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلَّا بِسِيمَاهُمْ».
با توجه به اينكه «اعراف» در لغت به معناى محلّ مرتفع است معلوم مى شود كه اين رجال، مردان با شخصيتى هستند كه از آن مقام بالا به هر دو گروه اشراف دارند و هر دو را مى بينند و از چهره ها و سيمايشان آنها را مى شناسند.
در اينكه «اعراف» كجا است؟ و چگونه است؟ اقوال متعددى وجود دارد كه در «الميزان» به شش قول از ميان آنها اشاره شده است:
1. محلى است كه مشرف به بهشتيان و دوزخيان است.
2. ديوارى است كه تاج مخصوصى همچون تاج خروس دارد!
3. تلّى است ميان بهشت و دوزخ.
4. همان ديوارى است كه در «قرآن» به آن اشاره شده كه در ميان مؤمنان و منافقين قرار مى گيرد و در آيه 13 سوره «حديد» درباره آن مى فرمايد: «فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذَابُ»؛ (در ميان مؤمنان و منافقان، ديوارى زده مى شود كه درونش رحمت است و بيرونش عذاب).
5. اعراف به معناى صراط و پلى است كه به روى دوزخ كشيده شده.
6. اعراف به معناى آگاهى بر حال مردم مى باشد.
ولى به اعتقاد ما هرگاه در آيات چهارگانه بالا كه سخن از اعراف مى گويد دقت شود ابهامى در معنی «اعراف» باقى نمى ماند و از آنها به خوبى استفاده مى شود كه: اعراف محلى است كه مشرف است بر بهشت و دوزخ.(3)

گردآوري از كتاب: پيام قرآن‏، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: جمعى از فضلاء، دار الكتب الاسلامية‏، تهران‏، ‏1386 شمسی‏، چاپ: نهم، ج 6، ص 552.

مطالعه کتاب: http://mk6.ir/CqGqT